Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

WYROK

[wyciąg]

STRASBURG

1 lutego 2018 r.

OSTATECZNY

02/07/2018

Niniejszy wyrok stał się ostateczny na mocy art. 44 ust. 2 Konwencji. Wyrok może podlegać korekcie wydawniczej.

W sprawie M.A. przeciwko Francji,

Europejski Trybunał Praw Człowieka (Piąta Sekcja), zasiadając jako Izba w składzie:

Angelika Nußberger, Przewodnicząca,
Erik Møse,
André Potocki,
Yonko Grozev,
Síofra O’Leary,
Gabriele Kucsko-Stadlmayer,
Lәtif Hüseynov, sędziowie,
oraz Claudia Westerdiek, Kanclerz Sekcji,

Obradując na posiedzeniu niejawnym w dniu 19 grudnia 2017 r.,

Wydaje następujący wyrok, który został przyjęty w tym dniu:

POSTĘPOWANIE

[Paragrafy 1-3 wyroku pominięto]

FAKTY

[Paragrafy 4 - 35 wyroku pominięte i zastąpione tłumaczeniem poniższego streszczenia przygotowanego przez Kancelarię Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

Streszczenie stanu faktycznego 1 :

W 2006 r. skarżący, będący obywatelem Algierii, został skazany na siedem lat pozbawienia wolności za przynależność do grupy przestępczej w celu popełniania aktów terrorystycznych (zarzucane mu przestępstwa zostały popełnione w kilku krajach, w tym we Francji i Algierii) i wydano przeciwko niemu stały zakaz wstępu na terytorium Francji. W 2010 r. został umieszczony w areszcie domowym w oczekiwaniu na wykonanie ostatniej dodatkowej kary, o której uchylenie bezskutecznie wnioskował. W 2014 r. złożył wniosek o azyl, który został odrzucony przez francuski Urząd Ochrony Uchodźców i Bezpaństwowców (OFPRA) w dniu 17 lutego 2015 r. O oddaleniu wniosku skarżący został poinformowany dopiero w dniu 20 lutego 2015 r. o godz. 9.20 i został odesłany do Algierii lotem o godz. 16.00. Chwilę wcześniej jego adwokat otrzymał od Europejskiego Trybunału środek tymczasowy wskazujący, że władze francuskie powinny zawiesić wydalenie, ale informacja ta dotarła na lotnisko zbyt późno. Skarżący został aresztowany po przylocie do Algierii, a następnie umieszczony w areszcie śledczym do czasu wszczęcia postępowania karnego].

PRAWO

I. ZARZUT NARUSZENIA ART. 3 KONWENCJI

36. Zdaniem skarżącego, decyzja Państwa pozwanego o odesłaniu go do Algierii spowodowała naruszenie przez Francję wymogów art. 3 Konwencji [o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności], który stanowi:

„Nikt nie może być poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu.”

A. Dopuszczalność

1. Zastrzeżenie Rządu dotyczące braku wyczerpania krajowych środków odwoławczych

a) Argumenty stron

37. Rząd utrzymuje, że skarżący nie wyczerpał środków odwoławczych przysługujących mu na mocy prawa krajowego.

W tym względzie wskazał, że skarżący nie uznał za stosowne ani zaskarżyć do Krajowego Sądu ds. Prawa Azylowego („CNDA”) decyzji wydanej przez OFPRA w dniu 17 lutego 2015 r., ani złożyć do sądu odwołania od nakazu prefekta Charente z dnia 20 lutego 2015 r. nakazującego wydalenie go do Algierii.

38. Skarżący kwestionuje argumentację Rządu. Podnosi, że musiał wyczerpać jedynie skuteczne środki odwoławcze. W niniejszej sprawie twierdzi on, że jedynie wniosek o udzielenie azylu mógł zawiesić jego wydalenie do Algierii. Skarżący podkreśla, po pierwsze, że odwołanie wniesione do CNDA od decyzji wydanej przez OFPRA w ramach procedury priorytetowej nie ma skutku zawieszającego. Ponadto odwołania, zarówno w postępowaniu w trybie pilnym w przedmiocie środków tymczasowych, jak i w przedmiocie stwierdzenia nieważności, które mógł on wnieść do sądu administracyjnego od nakazu z dnia 20 lutego 2015 r., również nie miałyby skutku zawieszającego z mocy prawa (zob. paragraf 27 powyżej). Dotyczy to również odwołań administracyjnych wnoszonych zarówno do prefekta Charente, jak i do ministra spraw wewnętrznych. Skarżący wskazuje ponadto, że w dniu 4 listopada 2014 r. wniósł do prefekta Charente wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy. Podnosi, że szybki charakter jego wydalenia de facto pozbawił krajowe środki odwoławcze jakiejkolwiek skuteczności.

b) Ocena Trybunału

39. Trybunał przypomina, że celem art. 35 ust. 1 jest zapewnienie Układającym się Państwom możliwości zapobieżenia lub naprawienia naruszeń, które zarzuca się Państwom, zanim zarzuty te zostaną skierowane do organów Konwencji. Z tego względu Państwa odpowiadają za swoje działania przed organem międzynarodowym dopiero po uzyskaniu możliwości naprawienia sytuacji w swoim krajowym porządku prawnym. Zasada ta opiera się na założeniu, które jest przedmiotem art. 13 Konwencji – z którym jest ściśle powiązane – że krajowy porządek prawny zapewnia skuteczne środki odwoławcze w zakresie zarzucanego naruszenia (Selmouni przeciwko Francji [WI], nr 25803/94, §§ 74-77, ETPC 1999-V, oraz Kudła przeciwko Polsce [WI], nr 30210/96, § 152, ETPC 2000-XI).

40. Zasada wyczerpania krajowych środków odwoławczych oznacza, że skarżący musi skorzystać ze środków odwoławczych normalnie dostępnych i wystarczających w krajowym porządku prawnym w celu uzyskania naprawienia zarzucanego naruszenia. Środki te muszą istnieć w sposób wystarczająco pewny, w praktyce jak i w teorii, w przeciwnym razie nie byłyby odpowiednio skuteczne i dostępne. Nie ma wymogu wykorzystania środków odwoławczych, które nie są ani odpowiednie, ani skuteczne (Raninen przeciwko Finlandii, 16 grudnia 1997 r., § 41, Zbiór Wyroków i Decyzji 1997-VIII; Micallef przeciwko Malcie [WI], nr 17056/06, § 55, ETPC 2009).

41. Trybunał orzekł również, że w przypadku, gdy skarżący dąży do uniknięcia wydalenia przez Układające się Państwo, powinien on zwykle wyczerpać środki odwoławcze o skutku zawieszającym (Bahaddar przeciwko Niderlandom, 19 lutego 1998 r., §§ 47-48, Zbiór 1998-I). Jeśli kontrola sądowa jest dostępna i stoi na przeszkodzie wydaleniu, należy ją uznać za skuteczny środek odwoławczy, którego wyczerpanie jest co do zasady niezbędne do złożenia skargi do Trybunału lub wniosku o zastosowanie środków tymczasowych na podstawie art. 39 Regulaminu Trybunału w celu opóźnienia wydalenia (NA. przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, nr 25904/07, § 90, 17 lipca 2008 r.).

42. Nie można jednak zarzucać skarżącemu, który skorzystał z– jak się wydaje – skutecznego i wystarczającego środka odwoławczego, że nie próbował skorzystać z innych środków, które były dostępne, ale nie dawały mu większych szans powodzenia (Aquilina przeciwko Malcie [WI], nr 25642/94, § 39, ETPC 1999-III; konkretnie w przedmiocie wydalenia Y.P. i L.P., op. cit., § 53, oraz Mi. L. przeciwko Francji (dec.), nr 23473/11, § 33, 11 września 2012 r.). Tak więc w sprawie Y.P. i L.P. przeciwko Francji Trybunał stwierdził, że skarżący złożyli wniosek o udzielenie azylu, a następnie wniosek o zgodę na pobyt, które zostały kolejno odrzucone przez OFPRA i Komisję Odwoławczą ds. Uchodźców („CRR”) (obecnie CNDA). Rozpatrywanie wniosku o udzielenie azylu miało na celu umożliwienie państwu francuskiemu zapobieżenia wydaleniu skarżących do ich kraju pochodzenia w przypadku, gdyby ustalono, że istnieje ryzyko, iż zostaną oni poddani traktowaniu niezgodnemu z postanowieniami art. 3 Konwencji. W tych okolicznościach Trybunał stwierdził, że nie można było oczekiwać od skarżących, że złożą kolejne odwołanie do sądu administracyjnego w celu zakwestionowania nakazu przymusowego doprowadzenia do granicy, ponieważ ich poprzedni wniosek do OFPRA oraz odwołanie do CRR, złożone w celu zbadania zarzutu na podstawie art. 3 Konwencji, zostały oddalone (Y.P. i L.P., op. cit., § 56).

43. Trybunał zauważa, że w niniejszej sprawie skarżący nie złożył apelacji od wyroku sądu karnego w Paryżu z dnia 14 czerwca 2006 r. (zob. paragraf 9 powyżej), ale również, że nie złożył do CNDA odwołania od decyzji wydanej przez OFPRA, ani odwołania od nakazu prefekta Charente z dnia 20 lutego 2015 r. nakazującego jego wydalenie. Trybunał stwierdza jednak, że skarżący skorzystał ze wszystkich środków odwoławczych w sprawach o udzielenie azylu, które miały skutek zawieszający z mocy prawa. Trybunał uznaje, że nie można zarzucić skarżącemu korzystania tylko z jednego rodzaju środków odwoławczych, a mianowicie środków możliwych do złożenia w OFPRA, oraz braku wniesienia odwołania do sądu administracyjnego lub CNDA. Trybunał uważa, że w istocie nie należy do niego stwierdzanie, że pewien środek odwoławczy byłby bardziej odpowiedni w przypadku skarżącego niż inny, jeśli środek odwoławczy zastosowany przez skarżącego był skuteczny, tj. w zakresie wydalenia cudzoziemców umożliwiał państwu zapobieżenie wydaleniu osoby zagrożonej traktowaniem sprzecznym z art. 2 lub 3 Konwencji w przypadku powrotu do jej kraju pochodzenia.

44. Trybunał przypomina ustalenie, podzielane przez Rząd, do którego doszedł w swojej poprzedniej decyzji (M. X. przeciwko Francji (dec.), nr 21580/10), dotyczące tego samego skarżącego. Kara w postaci zakazu wstępu na terytorium kraju jest ogólnym zakazem przebywania lub pozostawania we Francji. Jeżeli prowadzi do przymusowego doprowadzenia danej osoby do granicy, w niniejszym przypadku po odbyciu kary pozbawienia wolności, nie zawiera wskazania kraju, do którego osoba ta ma zostać odesłana, ponieważ uprawnienie to należy do organu administracji, który w celu wykonania zakazu wydaje nakaz określający kraj przeznaczenia. Tak więc wniosek o uchylenie, złożony do sądu karnego, który orzekł karę, umożliwia skazanemu jedynie uzyskanie kontroli zasadności zakazu wstępu na terytorium kraju w świetle jego kartoteki karnej i sytuacji osobistej. Sąd, do którego złożono odwołanie, ogranicza się zatem do podjęcia decyzji o utrzymaniu lub uchyleniu zakazu, co może ewentualnie prowadzić do oceny, czy surowość kary jest proporcjonalna do prawa do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego danej osoby. Z drugiej strony, sąd ten nie orzeka, czy dana osoba powinna zostać odesłana do określonego państwa, a zatem nie bada ryzyka związanego z traktowaniem niezgodnym z art. 3, zagrażającego tej osobie w przypadku deportacji do państwa pochodzenia. (M. X., op. cit., § 36)

45. W świetle powyższego Trybunał uznaje, że skarżący spełnił wymóg wyczerpania krajowych środków odwoławczych zgodnie z art. 35 ust. 1 Konwencji. W związku z tym należy oddalić zastrzeżenie Rządu dotyczące zarzutu naruszenia art. 3 Konwencji podniesionego przez skarżącego w imieniu własnym.

2. Wniosek

46. Trybunał stwierdza, że skarga nie jest w sposób oczywisty nieuzasadniona w rozumieniu art. 35 ust. 3 lit. a Konwencji. Zauważa on ponadto, że nie jest ona pod żadnym innym względem niedopuszczalna. Należy zatem uznać ją za dopuszczalną.

B. Przedmiot skargi

1. Argumenty stron

47. Skarżący twierdzi, że jego wydalenie do Algierii naraziło go na poważne ryzyko traktowania sprzecznego z art. 3 Konwencji, o czym świadczy fakt, że tuż po przybyciu został przekazany algierskim służbom wywiadowczym, które zatrzymały go, nie informując rodziny. Rząd algierski wiedział, że został on skazany we Francji za udział w organizacji przestępczej w celu przygotowania aktów terrorystycznych. W tym celu skarżący przedkłada artykuły opublikowane na stronie internetowej „reporters.dz” („Algierczyk poddany ekstradycji z Francji: Algierska Liga Obrony Praw Człowieka donosi o akcie „ksenofobii”) lub na stronie internetowej „echoroukonline.com” („Algierska Liga Obrony Praw Człowieka: 5.000 Algierczyków rocznie wydalanych arbitralnie z Francji”). Twierdzi on, że w związku z tym był narażony na realne ryzyko traktowania sprzecznego z art. 3 Konwencji.

48. Skarżący twierdzi, że zarówno został poddany traktowaniu zakazanemu na mocy art. 3 Konwencji, jak i pozostaje narażony na ryzyko w przyszłości.

W tym względzie adwokat skarżącego stwierdza, że jego klient został zatrzymany i osadzony przez DRS w nieznanym miejscu przez dwanaście dni bez żadnej komunikacji ze światem zewnętrznym ani poinformowania organów sądowych. Dopiero w dniu 3 marca 2015 r. został on przedstawiony organowi sądowemu, a następnie umieszczony w znanym mu więzieniu. Ponadto dopiero w dniu 21 czerwca 2015 r. mógł porozmawiać ze swoim algierskim prawnikiem.

Adwokat skarżącego twierdzi, że nie jest w stanie ustalić, czy w okresie od dnia 20 lutego 2015 r. do dnia 3 marca 2015 r. jego klient był traktowany niezgodnie z art. 3 Konwencji.

Skarżący podnosi również, że został postawiony w stan oskarżenia w Algierii w związku z zarzutami częściowo pokrywającymi się z okolicznościami przytoczonymi w kontekście oświadczeń złożonych w dniu 30 stycznia 2015 r. przed urzędnikiem ochrony OFPRA. Skarży się on również, że Rząd naruszył poufność jego wniosku o azyl, przekazując francuskim policjantom informacje będące w posiadaniu OFPRA, zwiększając tym samym ryzyko, że władze algierskie będą znały jego oświadczenia.

Ponadto skarżący twierdzi, że jest sądzony w Algierii nie tylko za czyny, za które został już skazany we Francji, ale również za czyny popełnione w Algierii, opisane w jego wniosku o udzielenie azylu oraz z innych powodów, które określa jako „całkowicie wymyślone”. Twierdzi on, że nie będzie miał prawa do sprawiedliwego procesu i że grozi mu kara śmierci za usiłowanie popełnienia morderstwa z premedytacją.

49. Rząd zauważa, że skarżący czekał ponad 15 lat, zanim w dniu 2 grudnia 2014 r. złożył do OFPRA wniosek o udzielenie azylu. Ten brak pośpiechu jest niezgodny z charakterem ryzyka, jakie rzekomo grozi mu po powrocie do Algierii.

Rząd zaznacza, że OFPRA uznał, iż oświadczenia skarżącego nie były wystarczające, aby uznać, że mógł on zasadnie obawiać się prześladowań ze strony władz algierskich lub że był narażony na poważne zagrożenia. Rząd określa jego wniosek o udzielenie azylu jako próbę odroczenia, ponieważ w szczególności skarżący nie złożył do CNDA odwołania od decyzji OFPRA.

Rząd twierdzi, że wobec skarżącego nie wydano w Algierii żadnej noty dochodzeniowej, decyzji sądowych, ani wyroku zaocznego. Ponadto Algieria nie złożyła żadnego wniosku o ekstradycję.

Co więcej, artykuły prasowe przedstawione przez skarżącego nie potwierdzają w żaden sposób jego zarzutów, a jedynie opisują jego wydalenie, nie wspominając o jego ewentualnym aresztowaniu.

Rząd wskazuje, że dwie inne osoby skazane we Francji za udział w działalności o charakterze terrorystycznym zostały objęte ostatecznym zakazem wstępu i odesłane do Algierii w lutym i marcu 2014 r., nie ubiegając się o azyl ani nie wyrażając obaw przed złym traktowaniem po powrocie.

Wreszcie, Rząd podnosi, że skarżący nie skorzystał z przyjęcia przez Trybunał pierwszego środka tymczasowego w dniu 26 kwietnia 2010 r. w celu ubiegania się o azyl, ale że w celu odroczenia czekał do ostatniej chwili na złożenie wniosku o ochronę międzynarodową.

50. Rząd utrzymuje, że przesłuchanie skarżącego przez DRS było zupełnie normalne. Ponadto skarżący nie przedstawia żadnych dowodów na poparcie twierdzenia dotyczącego naruszenia poufności jego wniosku o udzielenie azylu. Wreszcie, nie dostarcza on żadnych dowodów w celu zweryfikowania zarzutów dotyczących ciążących na nim oskarżeń i traktowania, któremu podlegał. Według Rządu nie ma dowodów pozwalających na stwierdzenie, że postępowanie sądowe w Algierii cechuje traktowanie zakazane na mocy art. 3 Konwencji.

2. Ocena Trybunału

51. Trybunał odwołuje się do zasad mających zastosowanie w niniejszej sprawie (J.K. i Inni przeciwko Szwecji [WI], nr 59166/12, §§ 77-105, ETPC 2016). W niniejszej sprawie Trybunał pragnie przypomnieć, że wydalenie cudzoziemca przez Układające się Państwo może prowadzić do sytuacji objętej zakresem art. 3, a tym samym pociągnąć za sobą odpowiedzialność tego Państwa na mocy Konwencji, w przypadku gdy wykazano istotne i udowodnione podstawy, aby sądzić, że w przypadku wydalenia do kraju przeznaczenia dana osoba stanęłaby w obliczu rzeczywistego ryzyka traktowania niezgodnego z art. 3. W tych okolicznościach z art. 3 wynika obowiązek powstrzymania się od wydalenia takiej osoby do takiego kraju (zob. między innymi Saadi przeciwko Włochom [WI], nr 37201/06, §§ 124-125 oraz J.K. i Inni przeciwko Szwecji, op. cit., § 79). Jeśli chodzi o ciężar dowodu w sprawach o wydalenie, z utrwalonego orzecznictwa Trybunału wynika, że co do zasady to skarżący ma obowiązek przedstawienia dowodów mogących wykazać, że istnieją istotne podstawy, aby sądzić, że w razie wdrożenia środka, którego dotyczy skarga, byłby on narażony na realne ryzyko traktowania niezgodnego z art. 3; oraz że w przypadku przedstawienia takich dowodów, do Rządu należy rozwianie wszelkich wątpliwości w tym względzie (F.G., op. cit., § 120, Saadi, op. cit., § 129, NA., op. cit., § 111 oraz R.C. przeciwko Szwecji, nr 41827/07, 9 marca 2010 r., § 50).

52. W niniejszej sprawie Trybunał zauważa, że ponieważ skarżący został wydalony do Algierii w dniu 20 lutego 2015 r., pomimo środka tymczasowego wskazanego przez Trybunał na podstawie Reguły 39 Regulaminu Trybunału (zob. paragraf 21 powyżej), to właśnie tę datę należy wziąć pod uwagę przy ocenie, czy istniało realne ryzyko, że zostanie on poddany w tym kraju traktowaniu niezgodnemu z art. 3 Konwencji (Mamatkoulov i Askarov przeciwko Turcji [WI], nr 46827/99i 46951/99, §§ 69 i 74, ETPC 2005-I).

Nie uniemożliwia to jednak Trybunałowi uwzględnienia późniejszych informacji; może to służyć potwierdzeniu lub unieważnieniu sposobu, w jaki dana Układająca się Strona dokonała oceny zasadności obaw skarżącego (Cruz Varas i Inni przeciwko Szwecji, wyrok z dnia 20 marca 1991 r., seria A nr 201, s. 29–30, §§ 75-76, Vilvarajah i Inni przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, 30 października 1991 r., § 107, seria A, Mamatkulov i Askarov, op. cit., § 69, oraz X przeciwko Szwajcarii, nr 16744/14, § 62, 26 stycznia 2017 r.).

53. Trybunał zauważa, że skarżący został skazany we Francji za akty terroryzmu i, podobnie jak przypomniał w przytoczonej powyżej sprawie Daoudi (§ 65), potwierdza, że jest w pełni świadomy rozmiarów zagrożenia, jakie stanowi terroryzm dla społeczności, a w konsekwencji znaczenia wyzwań związanych z walką z terroryzmem. W obliczu takiego zagrożenia Trybunał uważa, że uzasadnione jest, aby Układające się Państwa wykazywały dużą stanowczość wobec tych, którzy przyczyniają się do aktów terrorystycznych, których w żaden sposób nie może poprzeć.

54. Odnośnie do sytuacji w Algierii Trybunał uwzględnił przede wszystkim raporty Komitetu ONZ przeciwko Torturom oraz kilku organizacji pozarządowych wymienionych w wyroku w sprawie Daoudi ( op. cit. zob. paragraf 30 powyżej), które opisują niepokojącą sytuację. Trybunał nie otrzymał żadnych informacji dotyczących rozwoju sytuacji w Algierii od czasu przyjęcia wyroku w sprawie Daoudi, które mogłyby podważyć jego ocenę okoliczności faktycznych w niniejszej sprawie. W istocie należy stwierdzić, że wyżej wymienione raporty (zob. paragrafy 31-35 powyżej) pochodzące z 2015 r., czyli z roku, w którym skarżący został odesłany do Algierii, informują o licznych przypadkach zatrzymań przez DRS, w szczególności osób podejrzanych o udział w międzynarodowym terroryzmie. Według wyżej wymienionych źródeł osoby te, umieszczone w areszcie śledczym bez żadnej kontroli ze strony organów sądowych czy kontaktu ze światem zewnętrznym (prawnikiem, lekarzem lub rodziną), mogą być poddawane złemu traktowaniu, w tym torturom.

Praktyki potępione przez Amnesty International i przywołane przez Trybunał w paragrafie 37 wyżej wymienionego wyroku w sprawie Daoudi (nieustanne przesłuchania o każdej porze dnia i nocy, groźby, pobicia, wstrząsy elektryczne, zmuszanie do spożywania dużych ilości brudnej wody, moczu lub substancji chemicznych oraz zawieszanie na suficie za ręce) bez wątpienia osiągają poziom dotkliwości wymagany do zastosowania art. 3 Konwencji.

Biorąc pod uwagę autorytet i reputację autorów wyżej wymienionych raportów, mnogość i spójność informacji przekazywanych przez różne źródła, poważny i aktualny charakter dochodzeń oraz danych, na których są one oparte, Trybunał nie ma wątpliwości co do wiarygodności zebranych w ten sposób informacji. Ponadto Rząd nie przedstawił żadnych wskazówek ani dowodów, które mogłyby obalić twierdzenia pochodzące z tych źródeł.

55. Trybunał zauważa, że w niniejszej sprawie wyrok skazujący skarżącego za udział w organizacji przestępczej w celu przygotowania aktów terrorystycznych (zarzucane mu czyny zostały popełnione we Francji, Algierii, Maroku, Hiszpanii, Turcji, Gruzji i Syrii w latach 1999-2004) był przedmiotem w pełni uzasadnionego i szczegółowego orzeczenia sądowego, którego treść jest jawna.

Trybunał zauważa również, że skarżący rzeczywiście został zatrzymany przez DRS zaraz po przybyciu do Algierii i uwięziony w warunkach wskazanych w paragrafach 22-24 niniejszego wyroku.

56. Chociaż, podobnie jak Rząd, Trybunał dziwi się, że skarżący czekał prawie 14 lat, zanim złożył wniosek o nadanie statusu uchodźcy, stwierdza również, że OFPRA, który jest właściwszym organem do oceny nie tylko okoliczności, ale również wiarygodności świadków i zachowania danej osoby (zob. F.G., op. cit., § 118), w żaden sposób nie uwzględnił tej okoliczności w swojej decyzji z dnia 17 lutego 2015 r. (zob. paragraf 18 powyżej).

57. Ponadto, chociaż Rząd utrzymuje, że dwie inne osoby skazane we Francji za udział w działalności terrorystycznej zostały odesłane do Algierii, nie powołując się przed organami krajowymi lub Trybunałem na żadne ryzyko na podstawie art. 3 Konwencji, Trybunał nie może stwierdzić na podstawie samych tych twierdzeń, które są ponadto pozbawione jakichkolwiek szczegółów pozwalających na ocenę ich zakresu, że w przypadku powrotu do Algierii skarżący nie będzie osobiście narażony na traktowanie zakazane na mocy art. 3 Konwencji.

58. Z tych wszystkich powodów, a w szczególności mając na uwadze profil skarżącego, który nie tylko jest podejrzany o związki z terroryzmem, ale został skazany we Francji za poważne przestępstwa, o czym władze algierskie wiedziały, Trybunał uznaje, że w chwili jego powrotu do Algierii istniało rzeczywiste i poważne ryzyko, że zostanie on narażony na traktowanie sprzeczne z art. 3 Konwencji (zob. mutatis mutandis, Chahal przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, 15 listopada 1996 r., § 106, Zbiór Wyroków i Decyzji 1996-V, Ben Salah przeciwko Włochom, nr 38128/06, § 7, 24 marca 2009 r., Soltana przeciwko Włochom, nr 37336/06, §§ 14-15, 24 marca 2009 r., C.B.Z. przeciwko Włochom, nr 44006/06, § 7, 24 marca 2009 r. i Daoudi, op. cit., § 71).

59. Trybunał stwierdza zatem, że odsyłając skarżącego do Algierii, władze francuskie naruszyły art. 3 Konwencji.

II. ZARZUT NARUSZENIA ART. 34 KONWENCJI

60. Skarżący podnosi, że przekazując go władzom algierskim z naruszeniem środka wskazanego przez Trybunał na podstawie Reguły 39 Regulaminu Trybunału, pozwane Państwo nie dopełniło swoich obowiązków wynikających z art. 34 Konwencji, który ma następujące brzmienie:

„Trybunał może przyjmować skargi każdej osoby, organizacji pozarządowej lub grupy jednostek, która uważa, że stała się ofiarą naruszenia przez jedną z Wysokich Układających się Stron praw zawartych w niniejszej konwencji lub jej Protokołach. Wysokie Układające się Strony zobowiązują się nie przeszkadzać w żaden sposób skutecznemu wykonywaniu tego prawa”.

Rząd odrzuca ten argument.

A. Argumenty stron

61. Skarżący wskazuje, że jego radca został poinformowany w dniu 20 lutego 2015 r. o godz. 15.45 o treści decyzji podjętej przez Trybunał na podstawie Reguły 39 Regulaminu Trybunału. Na tej podstawie twierdzi, że Rząd musiał dowiedzieć się o tej decyzji w tym samym czasie. Niemniej jednak Rząd nie skontaktował się ze strażą graniczną w celu opóźnienia zamknięcia drzwi samolotu, na pokładzie którego zajmował miejsce.

Ponadto skarżący podnosi, że wbrew twierdzeniom Rządu, Rząd nadal ponosił odpowiedzialność za jego losy, ponieważ podlegał on jego jurysdykcji, nawet będąc w samolocie, którego drzwi były zamknięte.

Wreszcie skarżący twierdzi, że Rząd podjął różne działania mające na celu przyspieszenie jego wydalenia. Decyzję OFPRA z dnia 17 lutego 2015 r. doręczono mu nie tego samego dnia, lecz dopiero w dniu 20 lutego 2015 r. Powyższego doręczenia nie dokonano pocztą, lecz bezpośrednio na komisariacie policji, co pozwoliło na jeszcze szybsze wykonanie decyzji, pozbawiając go możliwości odwołania się do sądu administracyjnego lub CNDA. Wreszcie władze algierskie wydały przepustkę konsularną dzień wcześniej, czyli w dniu 19 lutego 2015 r.

Skarżący wywnioskował z tych wszystkich okoliczności, że Rząd podjął wszelkie niezbędne kroki umożliwiające bardzo szybkie wydalenie, aby uniemożliwić podjęcie przez Trybunał ewentualnych środków tymczasowych, takich jak środki przyznane w dniu 26 kwietnia 2010 r.

62. Rząd pragnie powtórzyć, że w pełni współpracuje z kancelarią Trybunału w celu zapewnienia pełnego wdrożenia środków podjętych na podstawie Reguły 39 Regulaminu Trybunału. W tym celu, po otrzymaniu pisma z Kancelarii Trybunału, komórka ds. Praw Człowieka w Ministerstwie Spraw Zagranicznych kontaktuje się z odpowiednią komórką Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w celu niezwłocznego zawieszenia nakazu wydalenia. Następnie Ministerstwo Spraw Wewnętrznych niezwłocznie kontaktuje się z funkcjonariuszami w ośrodkach detencyjnych lub poczekalniach w celu ustalenia, czy termin lotu jest bliski i poinformowania ich o decyzji Trybunału i obowiązku zawieszenia wydalenia.

63. W niniejszej sprawie Trybunał zastosował środek tymczasowy zawieszający wydalenie w dniu 20 lutego 2015 r. o godz. 15.54. Decyzja ta została opublikowana o godz. 16.02 na zabezpieczonej stronie internetowej Trybunału. Lot, na którego pokładzie znajdował się skarżący, był przewidziany na godz. 16.00, a przylot do Algieru o godz. 18.15. Najnowsze informacje przekazane przez służby portu lotniczego wskazują, że samolot został zamknięty o godz. 16.15. Jedynie trzynaście minut dzieliło publikację dokumentów na stronie internetowej Trybunału od zamknięcia drzwi samolotu. Rząd podkreśla, że gdy drzwi zostaną zamknięte, o ich ponownym otwarciu może zadecydować tylko kapitan samolotu.

Rząd podnosi zatem, że termin ten był niewystarczający, aby zapobiec wydaleniu skarżącego i że nie można mu zarzucać naruszenia art. 34 Konwencji.

B. Ocena Trybunału

64. Trybunał przypomniał w sprawie Savriddin Dzhurayev przeciwko Rosji (nr 71386/10, §§ 211-213, ETPC 2013 r. (fragmenty)) o kluczowym znaczeniu i istotnej roli środków tymczasowych w systemie Konwencji.

65. Trybunał podkreśla również, że badając zarzut na podstawie art. 34 dotyczący rzekomego nieprzestrzegania środka tymczasowego przez Układające się Państwo, nie rozważa on ponownie zasadności decyzji o zastosowaniu przedmiotowego środka (Paladi przeciwko Mołdawii [WI], nr 39806/05, § 92, 10 marca 2009 r., oraz Al-Saadoon i Mufdhi przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, nr 61498/08, § 161, ETPC 2010 r.). Obowiązkiem pozwanego Rządu jest wykazanie przed Trybunałem, że środek tymczasowy został zastosowany lub, w wyjątkowych przypadkach, że zaistniała obiektywna przeszkoda, która uniemożliwiła mu zastosowanie się do tego środka, oraz że podjął on wszelkie uzasadnione kroki w celu usunięcia tej przeszkody i bieżącego poinformowania Trybunału o sytuacji.

66. Trybunał stwierdza, co potwierdza Rząd, że środek tymczasowy nie został zrealizowany. Ten ostatni utrzymuje, że nie miał realnie czasu na zapobieżenie wydaleniu skarżącego.

Trybunał musi zatem ustalić, czy w niniejszym przypadku istniały obiektywne przeszkody, które uniemożliwiły Rządowi zastosowanie się do środka tymczasowego w odpowiednim czasie ( D.B. przeciwko Turcji, nr 33526/08, § 67, 13 lipca 2010 r.).

67. Trybunał przypomina, że skarżący złożył już do niego wniosek o zastosowanie środka tymczasowego na podstawie Reguły 39 Regulaminu Trybunału (skarga nr 21580/10), który został przyznany w dniu 26 kwietnia 2010 r. i zakończył się dopiero w dniu ogłoszenia decyzji M. X. z dnia 1 lipca 2014 r.

68. Trybunał jest w pełni świadomy, że według właściwych organów szybkie i skuteczne wdrożenie środka wydalenia może być niezbędne. Jednakże warunki jego wykonania nie mogą pozbawiać osoby wydalanej prawa do wystąpienia do Trybunału o zastosowanie środka tymczasowego.

69. Trybunał stwierdza, że decyzja OFPRA z dnia 17 lutego 2015 r. została przekazana skarżącemu dopiero w dniu 20 lutego 2015 r., kiedy to stawił się na komisariacie policji, do czego był zobowiązany w związku z aresztem domowym (zob. paragraf 21 powyżej) i nie został o niej wcześniej poinformowany. Zostały mu również doręczone przy tej okazji dwie decyzje z dnia 20 lutego 2015 r. o zakończeniu aresztu domowego oraz ustaleniu Algierii jako kraju przeznaczenia.

Trybunał zauważa, że te dwie decyzje wyraźnie odnoszą się do decyzji OFPRA z dnia 17 lutego 2015 r., o której skarżący nie został jeszcze poinformowany, mimo że została ona przekazana prefekturze w Charente i brygadzie żandarmerii. Ponadto Trybunał stwierdza, jak wynika z notatki Ministerstwa Spraw Wewnętrznych z dnia 18 lutego 2015 r. (zob. paragraf 20 powyżej), że służby policji już wcześniej ustaliły zasady transportu skarżącego na granicę. Trybunał zauważa również, że już w dniu 19 lutego 2015 r. organy konsularne Algierii wydały przepustkę na wniosek władz francuskich, bez wiedzy skarżącego. W związku z tymi przygotowaniami wydalenie skarżącego do Algierii miało miejsce zaledwie siedem godzin po doręczeniu decyzji określającej kraj przeznaczenia.

70. Trybunał dochodzi do wniosku, że władze francuskie stworzyły warunki, w których złożenie przez skarżącego drugiego wniosku do Trybunału o zastosowanie środka tymczasowego było bardzo utrudnione. Czyniąc to władze francuskie celowo i nieodwracalnie obniżyły poziom ochrony praw określonych w art. 3 Konwencji, którego przestrzegania dochodził skarżący, składając wniosek do Trybunału. W okolicznościach niniejszej sprawy wydalenie co najmniej wykluczyło użyteczność możliwego stwierdzenia naruszenia Konwencji, ponieważ skarżący został deportowany do państwa, które nie jest stroną tego aktu, w którym, jak twierdzi, groziło mu traktowanie sprzeczne z Konwencją.

71. Na tej podstawie Trybunał uznaje, że władze francuskie nie dopełniły spoczywających na nich obowiązków wynikających z art. 34 Konwencji.

III. Pozostałe zarzuty naruszenia

A. Zarzut naruszenia art. 8 Konwencji

72. Skarżący powołuje się na art. 8 Konwencji, twierdząc, że wydalenie z terytorium Francji stanowiło naruszenie jego życia prywatnego i rodzinnego. Przepis ten ma następujące brzmienie:

„1. Każdy ma prawo do poszanowania swojego życia prywatnego i rodzinnego, swojego mieszkania i swojej korespondencji.

2. Niedopuszczalna jest ingerencja władzy publicznej w korzystanie z tego prawa z wyjątkiem przypadków przewidzianych przez ustawę i koniecznych w demokratycznym społeczeństwie z uwagi na bezpieczeństwo państwowe, bezpieczeństwo publiczne lub dobrobyt gospodarczy kraju, ochronę porządku i zapobieganie przestępstwom, ochronę zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności osób”.

73. Trybunał zauważa, że skarżący nie złożył odwołania od wyroku wydanego przez sąd karny w Paryżu w dniu 14 czerwca 2006 r., w którym orzeczono wobec niego m.in. stały zakaz wstępu na terytorium Francji jako dodatkową karę za udział w organizacji przestępczej mającej na celu przygotowywanie aktów terrorystycznych. W związku z tym Trybunał uważa, że skarżący nie wyczerpał krajowych środków odwoławczych w rozumieniu art. 35 ust. 1 Konwencji i że należy odrzucić ten zarzut zgodnie z art. 35 ust. 4 Konwencji.

B. Zarzut naruszenia art. 3 Konwencji, którego ofiarami czują się żona i dzieci skarżącego

74. Skarżący podnosi, że z powodu poczucia strachu, niepokoju i bezradności doświadczanego w obliczu sytuacji, w której się znalazł, jego żona i dzieci ucierpiały w stopniu przekraczającym minimalny poziom dotkliwości niezbędny do zastosowania art. 3.

75. Rząd podnosi, że partnerka i dzieci skarżącego nie są stronami postępowania, jak również, że ewentualnie poniesiona szkoda nie osiąga poziomu dotkliwości powodującego zastosowanie art. 3 Konwencji.

76. Trybunał stwierdza, że ponieważ partnerka i dzieci skarżącego nie są osobiście skarżącymi, zarzut ten jest niezgodny ratione personae z postanowieniami Konwencji w rozumieniu art. 35 ust. 3 lit. a i musi zostać odrzucony na podstawie art. 35 ust. 4.

IV. ZASTOSOWANIE ART. 41 KONWENCJI

77. Artykuł 41 Konwencji stanowi:

„Jeśli Trybunał stwierdzi, że nastąpiło naruszenie Konwencji lub jej Protokołów, oraz jeśli prawo wewnętrzne zainteresowanej Wysokiej Układającej się Strony pozwala tylko na częściowe usunięcie konsekwencji tego naruszenia, Trybunał orzeka, gdy zachodzi potrzeba, słuszne zadośćuczynienie pokrzywdzonej stronie”.

A. Szkoda

78. Skarżący żąda 402.274,60 euro (EUR) z tytułu szkody majątkowej polegającej na utracie zarobków w związku z aresztowaniem go w Algierii.

79. Ponadto żąda on 120.000 EUR tytułem zadośćuczynienia za rzekomo poniesioną krzywdę, wynikającą zarówno z nieludzkiego i poniżającego traktowania, jak i z udręki narażenia na karę śmierci i rozłąki z bliskimi.

80. Rząd utrzymuje, że szkoda majątkowa, na którą powołuje się skarżący, nie została wykazana.

81. W kwestii szkód niemajątkowych Rząd stwierdził, że stwierdzenie naruszenia samo w sobie powinno stanowić wystarczająco sprawiedliwe zadośćuczynienie.

82. Trybunał nie widzi związku przyczynowo-skutkowego między stwierdzonymi naruszeniami a rzekomo poniesioną szkodą majątkową, dlatego oddala to żądanie.

83. Na podstawie dowodów zawartych w aktach sprawy Trybunał doszedł do wniosku, że w wyniku działań władz francuskich doszło do naruszenia art. 3 Konwencji i nieprzestrzegania art. 34 Konwencji. Trybunał uznaje, że w szczególnych okolicznościach sprawy szkoda niemajątkowa poniesiona przez skarżącego została wystarczająco naprawiona poprzez stwierdzenia naruszeń.

B. Koszty i wydatki

84. Skarżący ubiegał się o 4.850 EUR tytułem kosztów i wydatków poniesionych przed Trybunałem i przedłożył rachunki na ich poparcie.

85. Rząd uznał, że skarżący powinien otrzymać nie więcej niż 900 euro.

86. Zgodnie z orzecznictwem Trybunału skarżącemu przysługuje prawo do zwrotu kosztów i wydatków jedynie w zakresie, w jakim wykazał, że zostały one faktycznie poniesione, były konieczne oraz w uzasadnionej wysokości. W przedmiotowej sprawie, uwzględniając dokumenty znajdujące się w posiadaniu Trybunału oraz własne orzecznictwo, Trybunał uznaje za rozsądne przyznanie skarżącemu żądanej sumy, tj. kwoty 4.850 EUR, pomniejszonej o kwotę 850 EUR, którą otrzymał już od Rady Europy tytułem pomocy prawnej, tj. 4.000 EUR.

C. Odsetki za zwłokę

87. Trybunał za słuszne uznaje obliczenie odsetek za zwłokę na podstawie stopy procentowej kredytu Europejskiego Banku Centralnego powiększonej o trzy punkty procentowe.

V. ZASTOSOWANIE ART. 46 KONWENCJI

88. Przepis ten stanowi:

„1. Wysokie Układające się Strony zobowiązują się do przestrzegania ostatecznego wyroku Trybunału we wszystkich sprawach, w których są stronami.

2. Ostateczny wyrok Trybunału przekazuje się Komitetowi Ministrów, który czuwa nad jego wykonaniem”.

89. Na podstawie art. 46 Konwencji Wysokie Układające się Strony zobowiązują się do przestrzegania ostatecznych wyroków wydanych przez Trybunał we wszystkich sprawach, w których są stronami, przy czym nadzór nad ich wykonywaniem jest powierzony Komitetowi Ministrów. Wynika z tego między innymi, że jeżeli Trybunał stwierdzi naruszenie, na pozwanym Państwie ciąży prawny obowiązek nie tylko zapłacenia zainteresowanym osobom kwot zasądzonych tytułem słusznego zadośćuczynienia na podstawie art. 41, w stosownym przypadku, lecz także przyjęcia niezbędnych środków generalnych lub, w stosownym przypadku, indywidualnych. Ponieważ orzeczenia Trybunału mają zasadniczo charakter deklaratywny, pozwane Państwo ma swobodę wyboru, pod nadzorem Komitetu Ministrów, środków realizacji swoich zobowiązań prawnych wynikających z art. 46 Konwencji, pod warunkiem że środki te są zgodne z ustaleniami zawartymi w wyroku Trybunału. Jednakże w niektórych szczególnych sytuacjach zdarzało się, że Trybunał uznawał za przydatne wskazanie pozwanemu Państwu rodzaju środków, jakie należy podjąć, aby położyć kres sytuacji – często strukturalnej, która doprowadziła do stwierdzenia naruszenia (zob. np. Öcalan przeciwko Turcji [WI], nr 46221/99, § 210, ETPC 2005-IV, oraz Popov przeciwko Rosji, nr 26853/04, § 263, 13 lipca 2006 r.). Czasem nawet charakter stwierdzonego naruszenia nie pozostawia wyboru co do środków, które należy podjąć (Assanidzé przeciwko Gruzji [WI], nr 71503/01, § 198, ETPC 2004-II, Alexanian przeciwko Rosji, nr 46468/06, § 239, 22 grudnia 2008, Verein gegen Tierfabriken Schweiz (VgT) przeciwko Szwajcarii (nr 2) [WI], nr 32772/02, §§ 85 i 88, ETPC 2009).

90. W niniejszej sprawie Trybunał uznaje za konieczne wskazanie środków indywidualnych wymaganych w związku z wykonaniem niniejszego wyroku, bez uszczerbku dla środków generalnych wymaganych w celu zapobieżenia podobnym naruszeniom w przyszłości (M.S.S. przeciwko Belgii i Grecji, op. cit., § 400).

91. Trybunał zauważa, że po przewiezieniu do Algierii skarżący znalazł się w wyjątkowo trudnej sytuacji w tym kraju, podczas gdy zastosowanie się do środka tymczasowego wskazanego przez sędziego dyżurnego zapobiegłoby ryzyku złego traktowania. Uwzględniając okoliczności sprawy, a w szczególności fakt, że skarżący znajduje się obecnie pod jurysdykcją Państwa, które nie jest stroną Konwencji, Trybunał uznaje, że Rząd francuski jest zobowiązany do podjęcia wszelkich możliwych działań w celu uzyskania od władz algierskich konkretnych i precyzyjnych zapewnień, że skarżący nie był i nie będzie traktowany niezgodnie z art. 3 Konwencji.

Z TYCH PRZYCZYN TRYBUNAŁ

1. Uznaje jednogłośnie za dopuszczalną skargę dotyczącą zarzutu wniesionego w imieniu skarżącego na podstawie art. 3 Konwencji, pozostałą zaś część skargi za niedopuszczalną;

2. Stwierdza, sześcioma głosami do jednego, że nastąpiło naruszenie art. 3 Konwencji;

3. Stwierdza, sześcioma głosami do jednego, że władze francuskie nie dopełniły spoczywających na nich obowiązków wynikających z art. 34 Konwencji;

4. Stwierdza jednogłośnie, że wspomniane wyżej stwierdzenia naruszenia i nieprzestrzegania stanowią wystarczające słuszne zadośćuczynienie za szkodę niemajątkową doznaną przez skarżącego;

5. Stwierdza, sześcioma głosami do jednego, że:

a) pozwane Państwo ma zapłacić skarżącemu w terminie trzech miesięcy kwotę 4.000 EUR (cztery tysiące euro) z tytułu kosztów i wydatków, wraz z ewentualnymi należnymi podatkami;

b) od upływu powyższego terminu do momentu zapłaty od powyższej kwoty będą naliczane zwykłe odsetki według stopy procentowej kredytu Europejskiego Banku Centralnego obowiązującej w tym okresie, powiększonej o trzy punkty procentowe.

6. Oddala jednogłośnie pozostałe roszczenia skarżącego dotyczące słusznego zadośćuczynienia.

Sporządzono w języku francuskim i przekazano na piśmie dnia 1 lutego 2018 r., zgodnie z Regułami 77 §§ 2 i 3 Regulaminu Trybunału.

Claudia Westerdiek Angelika Nußberger
Kanclerz Przewodnicząca

Zgodnie z art. 45 ust. 2 Konwencji oraz Regułą 74 § 2 Regulaminu Trybunału do niniejszego wyroku załączono rozbieżną opinię odrębną sędzi O’Leary.

A.N.

C.W.

ROZBIEŻNA OPINIA ODRĘBNA SĘDZI O’LEARY

[pominięto]

1 Źródło: Nota informacyjna na temat orzecznictwa Trybunału nr 215, luty 2018 r. ( Information Note. Case-law of the European Court of Human Rights No. 215, February 2018)