Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

WYROK

Niniejsza wersja została skorygowana w dniu 7 października 2014 r. zgodnie z artykułem 81 R eg ul aminu Trybunału .

STRASBOURG

4 września 2014 r.

OSTATECZNY

16/02/2015

Wyrok stał się ostateczny zgodnie z warunkami określonymi w artykule 44 ust. 2 Konwencji. Wyrok może podlegać korekcie edycyjnej.

W sprawie Trabelsi przeciwko Belgii,

Europejski Trybunał Praw Człowieka (Dawna Piąta Sekcja), zasiadając jako Izba w składzie

Mark Villiger, Przewodniczący,
Ann Power-Forde,
Ganna Yudkivska,
André Potocki,
Paul Lemmens,
Helena Jäderblom,
Aleš Pejchal, Sędziowie,
oraz Claudia Westerdiek, Kanclerz Sekcji,

obradując na posiedzeniu zamkniętym w dniu 1 lipca 2014 r. r.,

wydaje następujący wyrok, który został przyjęty w tym dniu:

POSTĘPOWANIE

1. Sprawa wywodzi się ze skargi (nr 140/10) przeciwko Królestwu Belgii wniesionej do Trybunału na podstawie artykułu 34 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności („Konwencja”) przez obywatela tunezyjskiego, pana Nizara Trabelsiego („skarżący”), w dniu 23 grudnia 2009 r.

2. W czasie złożenia skargi oraz wydania niniejszego wyroku skarżący reprezentowany był przez pana M. Nève, adwokata praktykującego w Liège. W trakcie postępowania był reprezentowany także przez innego adwokata, pana A. Château, adwokata praktykującego w Brukseli w szczególności w dniu 1 lipca 2014 r., to jest w dniu, kiedy wyrok został przyjęty.1 Belgijski Rząd („Rząd”) reprezentowany był przez swojego pełnomocnika, pana M. Tysebaerta, Starszego Radcę z Federalnego Departamentu Sprawiedliwości.

3. Skarżący zarzucił w szczególności, że jego ekstradycja do Stanów Zjednoczonych naraziła go na ryzyko traktowania niezgodnego z przepisem artykułu 3 Konwencji. Twierdził także, iż wykonanie decyzji o ekstradycji naruszyło jego prawo do skargi indywidualnej.

4. W dniu 27 listopada 2012 r. skarga została zakomunikowana Rządowi.

FAKTY

I. OKOLICZNOŚCI SPRAWY

5. Skarżący urodził się w 1970 r. i obecnie przebywa w więzieniu Rappahannock w Stafford, w stanie Wirginia (Stany Zjednoczone).

A. Postępowanie karne i w sprawie udzielenia azylu

6. W dniu 14 września 2001 r. sędzia śledczy Sądu Okręgowego w Brukseli wydał nakaz aresztowania skarżącego. Przeszukanie jego domu doprowadziło do odkrycia fałszywych paszportów, broni automatycznej i amunicji, a także wzorów chemicznych, które mogły być wykorzystywane w celu sporządzania materiałów wybuchowych, oraz szczegółowego planu Ambasady Stanów Zjednoczonych w Paryżu.

7. Na skutek jednoczesnego przeszukania kawiarni w Brukseli, której skarżący był stałym klientem, w oparciu o informacje podane przez innego podejrzanego, który również został aresztowany, policja znalazła 59 litrów acetonu i 96 kilogramów proszku siarkowego. Zgodnie z nakazem aresztowania, który został następnie sporządzony, skarżącemu przedstawiono zarzuty zawiązania spisku, wysadzenia, posiadania ostrej broni oraz przynależności do prywatnej milicji.

8. Skarżący przyznał się do zarzucanych czynów i w dniu 30 września 2003 r. został skazany przez Sąd Okręgowy w Brukseli na karę dziesięciu lat pozbawienia wolności za próbę wysadzenia belgijskiej bazy wojskowej Kleine-Brogel, fałszerstwa oraz zawiązania spisku w celu przeprowadzania ataków na osoby i mienie. Wyrok sądu zawierał następujące stwierdzenie:

„[oskarżony] usiłował popełnić jedno z najpoważniejszych przestępstw od czasu uzyskania przez Belgię niepodległości; mimo upływu czasu od dnia jego aresztowania, nigdy nie okazał skruchy, zagrożenie, jakie stanowi, pozostało niezmienione, a w jego sprawie brak okoliczności łagodzących.”

9. Wyrokiem z dnia 9 czerwca 2004 r. Sąd Apelacyjny w Brukseli utrzymał w mocy karę dziesięciu lat pozbawienia wolności skarżącego wymierzoną za szereg przestępstw:

„ – próba wysadzenia belgijskiej bazy wojskowej Kleine-Brogel, z zaznaczeniem dodatkowej okoliczności, że sprawca musiał zakładać, iż podczas eksplozji na miejscu przebywać będzie jedna lub więcej osób ...,

- dowodzenie spiskiem założonym w celu popełnienia poważnych przestępstw podlegających karze dożywotniego pozbawienia wolności oraz, w niniejszej sprawie, w celu przeprowadzenia ataku terrorystycznego ...,

- otrzymywanie od organizacji zagranicznej środków finansowych na prowadzenie, na obszarze Belgii, działalności, która mogłaby stanowić zagrożenie dla bezpieczeństwa narodowego ...,

- nielegalne posiadanie ostrej broni ...,

- założenie oraz wspieranie lub uczestnictwo w prywatnej milicji lub innej organizacji osób prywatnych założonej w celu stosowania siły ...”

10. W dniu 26 stycznia 2005 r. tunezyjski sąd wojskowy skazał skarżącego in absentia na karę dziesięciu lat pozbawienia wolności w związku z przynależnością do zagranicznej organizacji terrorystycznej w okresie pokoju. W dniu 29 czerwca 2009 r. Stały Sąd Wojskowy w Tunisie wydał nakaz doprowadzenia skarżącego przed tenże sąd. Notą dyplomatyczną z dnia 10 września 2009 r. przedłożono do władz belgijskich wniosek o jego wykonanie.

11. W dniu 13 września 2011 r. skarżący zakończył odbywać główną karę pozbawienia wolności, nałożoną w Belgii. W 2007 r. nałożono dwie kolejne kary pozbawienia wolności, odpowiednio sześciu i trzech miesięcy, które zostały niezwłocznie wykonane. Skarżący zakończył odbywanie tych kar w dniu 23 czerwca 2012 r.

12. W międzyczasie, w dniu 25 sierpnia 2005 r., skarżący złożył wniosek o przyznanie mu w Belgii azylu, który został oddalony decyzją Generalnego Komisarza ds. Uchodźców i Bezpaństwowców z dnia 10 kwietnia 2009 r. Na mocy tej decyzji odmówiono skarżącemu statusu uchodźcy i ochrony uzupełniającej na tej podstawie, że popełnił przestępstwa sprzeczne z celami i zasadami Narodów Zjednoczonych w rozumieniu artykułu 1 f) c Konwencji genewskiej. Wyrokiem z dnia 18 maja 2009 r. Komisja Odwoławcza ds. Cudzoziemców utrzymała tę decyzję w mocy.

B. Postępowani e ekstradycyjn e

1. Etap sądowy uznania wykonalności aktu oskarżenia sporządzonego w Stanach Zjednoczonych

13. Notą dyplomatyczną z dnia 8 kwietnia 2008 r. władze USA przekazały władzom belgijskim wniosek o ekstradycję skarżącego zgodnie z Umową o Ekstradycji zawartą pomiędzy Królestwem Belgii a Stanami Zjednoczonymi w dniu 27 kwietnia 1987 r. Wniosek złożono na podstawie aktu oskarżenia sporządzonego przez Sąd Dystryktu Columbia (Washington D.C.) przeciwko skarżącemu w dniu 16 listopada 2007 r., zawierającego następujące zarzuty:

„A. Zawiązanie spisku w celu zabicia obywateli Stanów Zjednoczonych poza terytorium Stanów Zjednoczonych, co stanowi naruszenie następujących przepisów: 18 U.S.C. § 2332 (b) (2) i 1111 (a)

B. Zawiązanie spisku i usiłowanie użycia broni masowego rażenia, co stanowi naruszenie następujących przepisów: 18 U.S.C. § 2332a i 2

C. Zawiązanie spisku w celu wspierania i finansowania zagranicznej organizacji terrorystycznej, co stanowi naruszenie następujących przepisów: 18 U.S.C. § 2339B

D. Udzielanie istotnego wsparcia i finansowania zagranicznej organizacji terrorystycznej, co stanowi naruszenie następujących przepisów: 18 U.S.C. § 2339B i 2.”

14. W dalszej części wniosek o ekstradycję brzmiał następująco:

„W dniu 16 listopada 2007 r. wystawiono nakaz aresztowania pana Nizara Trabelsiego na podstawie postanowienia sędziego .... z dnia ...

Jak wynika z faktów stanowiących podstawę zarzutów, w połowie roku 2000 lub wcześniej, przebywając w Niemczech, innych krajach Europy, a także w Afganistanie, Nizar TRABELSI świadomie zawarł porozumienie z osobami powiązanymi z Al-Kaidą, w tym z Osamą bin Ladenem, dotyczące udzielenia istotnego wsparcia i finansowania, niezgodnego z prawem zabicia obywateli Stanów Zjednoczonych w określonych lokalizacjach na obszarze Europy Zachodniej oraz do wykorzystywania na szeroką skalę materiałów wybuchowych (broń masowego rażenia) w celu zniszczenia na obszarze Europy Zachodniej mienia wykorzystywanego przez Stany Zjednoczone i/lub departament bądź agencję Stanów Zjednoczonych.”

15. Jak wynika z dokumentów uzasadniających wniosek o ekstradycję, w szczególności z właściwych przepisów prawa karnego (tytuł 18 Kodeksu Stanów Zjednoczonych, U.S.C.) dostarczonych przez władze USA, przestępstwa te podlegały następującym karom:

„A. 18 U.S.C. § 2332 (b) (2) i 1111 (a): maksymalnie kara dożywotniego pozbawienia wolności lub kara grzywny w połączeniu z karą pozbawienia wolności.

B. 18 U.S.C. § 2332a i 2: maksymalnie kara dożywotniego pozbawienia wolności.

C. 18 U.S.C. § 2339B: kara grzywny lub maksymalnie kara 15 lat pozbawienia wolności lub obie kary łącznie.

D. 18 U.S.C. § 2339B i 2: kara grzywny lub maksymalnie kara 15 lat pozbawienia wolności lub obie kary łącznie.”

16. W dniu 4 czerwca 2008 r. Prokurator Federalny przekazał do chambre du conseil Sądu Okręgowego w Nivelles wniosek o wykonanie nakazu aresztowania skarżącego z dnia 16 listopada 2007 r. W swoim wniosku Prokurator Federalny podkreślił, że maksymalna wysokość kar za przestępstwa stanowiące podstawę wniosku o ekstradycję wynosi odpowiednio piętnaście i dziesięć lat.

17. Notą dyplomatyczną z dnia 12 listopada 2008 r. władze USA przedstawiły władzom belgijskim następujące gwarancje dotyczące skarżącego:

„Rząd Stanów Zjednoczonych zapewnia Rząd Belgii, że po dokonaniu ekstradycji Nizar Trabelsi nie zostanie postawiony przed komisją wojskową, ustanowioną zgodnie z ustawą o komisjach wojskowych z 2006 r. Ponadto Rząd Stanów Zjednoczonych zapewnia Rząd Belgii, iż po dokonaniu ekstradycji Trabelsi nie będzie przebywać w areszcie oraz nie zostanie uwięziony w zakładzie innym niż cywilny zakład karny na obszarze Stanów Zjednoczonych.”

18. Postanowieniem z dnia 19 listopada 2008 r. chambre du conseil Sądu Okręgowego w Nivelles przychylił się do wniosku Prokuratora Federalnego i uznał nakaz aresztowania sporządzony przez amerykański Sąd Dystryktu za wykonalny, dodając jednakże następujące zastrzeżenie:

„Na podstawie zbadania dokumentów załączonych do nakazu aresztowania wydanego w celu dokonania ekstradycji stwierdza się, ... że wśród „uwidocznionych czynności” ( overt acts) wymienionych przez władze USA w uzasadnieniu pierwszego zarzutu wskazano kilka takich, które ściśle odpowiadają czynom popełnionym na terytorium belgijskim, a uzasadniającym skazanie [skarżącego] w Belgii.

...

Zatem ze względu na zasadę ne bis in idem nakaz aresztowania wydany w celu dokonania ekstradycji w dniu 16 listopada 2007 r. przez właściwe władze sądowe Stanów Zjednoczonych nie może zostać uznany za wykonalny w odniesieniu do „uwidocznionych czynności” ( overt acts) nr 23, 24, 25, 26 wskazanych w paragrafie 10 pierwszego zarzutu, które uznaje się za powtórzone w odniesieniu do pozostałych zarzutów.”

19. Po rozpoznaniu apelacji złożonej przez skarżącego Izba Oskarżeń Sądu Apelacyjnego w Brukseli wydała w dniu 19 lutego 2009 r. wyrok utrzymujący w mocy postanowienie, o którym mowa powyżej i uznała nakaz aresztowania za wykonalny. Zauważywszy, że ekstradycja dotyczyła czynów (popełnionych poza terytorium Belgii) innych niż czyny, na podstawie których skarżący był ścigany i został skazany w Belgii, Sąd Apelacyjny twierdził, że:

„Brak poważnych podstaw, by uważać, że wniosek o ekstradycję został złożony w celu ścigania lub ukarania Trabelsiego Nizara ze względu na rasę, religię, narodowość lub poglądy polityczne lub też, że sytuacja tej osoby może się z tych przyczyn pogorszyć.

...

Brak także poważnych podstaw, by sądzić, że w przypadku ekstradycji Trabelsiego Nizara, stałby się on ofiarą rażącej odmowy ochrony prawnej, tortur bądź nieludzkiego lub poniżającego traktowania; nie ma podstaw, by przypuszczać, że Stany Zjednoczone nie będą ściśle przestrzegać wszystkich postanowień, w tym artykułów 7.2 i 7.3, Umowy o Ekstradycji zawartej z Belgią, istnieją natomiast wszelkie podstawy, by wierzyć, że Trabelsi Nizar będzie przebywać w cywilnym zakładzie karnym i będzie sądzony przez sądy zwykłe zgodnie z procedurą określoną w Konwencji.

...”

20. W dniu 24 kwietnia 2009 r. skarżący złożył apelację w kwestiach dotyczących prawa od wyroku Sądu Apelacyjnego. Wskazał na ryzyko traktowania niezgodnego z przepisem artykułu 3 Konwencji oraz ryzyko rażącej odmowy ochrony prawnej. Utrzymywał, że Sąd Apelacyjny nie przeprowadził oceny konsekwencji jego ekstradycji do Stanów Zjednoczonych w świetle ogólnej sytuacji w tym państwie lub szczególnych okoliczności jego sprawy, a także argumentował, iż Sąd Apelacyjny powinien był przyjąć takie samo rozumowanie jak Trybunał w sprawie Saadi przeciwko Włochom [WI] (nr 37201/06, ETPCz 2008 r.). Podniósł także zarzut, iż Sąd Apelacyjny nie odniósł się do ewentualnego naruszenia artykułu 3 w związku ze skazaniem osoby na karę dożywotniego pozbawienia wolności, która nie może zostać złagodzona. Przedstawił także zarzut naruszenia zasady ne bis in idem.

21. Wyrokiem z dnia 24 czerwca 2009 r. Sąd Kasacyjny oddalił apelację skarżącego w kwestiach dotyczących prawa, uznając, że Sąd Apelacyjny podał adekwatne podstawy i prawne uzasadnienie swojej decyzji, zważywszy

„ - że Państwo, które złożyło wniosek, przeprowadza obecnie dokładną weryfikację własnej polityki przeciwdziałania terroryzmowi, intensyfikując działania przeciwko torturom oraz nieludzkiemu i poniżającemu traktowaniu, a także zamierza zawiesić działalność sądów specjalnych oraz znieść nieograniczone aresztowanie bez procesu osób zatrzymanych w kontekście konfliktu międzynarodowego;

- że zgodnie z warunkami formalnych gwarancji udzielonych w ramach uzasadnienia wniosku o ekstradycję, osoba wnosząca odwołanie będzie sądzona przed zwykłym sądem cywilnym zgodnie ze standardową procedurą obowiązującą w państwie wzywającym, i przysługiwać jej będą wszelkie prawa i środki odwoławcze dostępne w ramach krajowego systemu sądowego;

- że osoba wnosząca odwołanie nie podlega karze dożywotniego pozbawienia wolności w związku z przestępstwami, w odniesieniu do których złożono wniosek o ekstradycję oraz że kary, którym [te przestępstwa] podlegają, mogą zostać zamienione na kary łagodniejsze z możliwością zwolnienia warunkowego;

- że ze względu na fakt, iż dowody przedstawione przez osobę wnosząca odwołanie nie wskazują na żaden szczególny wzgląd wywierający wpływ na jej sytuację, który uwiarygadniałby ryzyka, na jakie wskazuje, nie uzasadniają one poważnych obaw, że osoba ta może zostać narażona na ryzyko rażącej odmowy ochrony prawnej lub tortur lub nieludzkiemu i poniżającemu traktowaniu.

...”

22. W piśmie z dnia 11 listopada 2009 r. przesłanym do władz belgijskich na polecenie Prokuratora Federalnego odpowiedzialnego za wniosek o ekstradycję Departament Sprawiedliwości USA dostarczył następujące informacje dodatkowe:

„Ustawowo maksymalny wymiar kary z tytułu dwóch pierwszych przestępstw to kara dożywotniego pozbawienia wolności, natomiast w przypadku dwóch ostatnich przestępstw maksymalny ustawowy wymiar kary wynosi 15 lat. Ponadto, zgodnie z amerykańskimi Wytycznymi Orzekania Kar, to jest nieobowiązkowymi wytycznymi, które sędziowie mogą stosować przy orzekaniu kar dla oskarżonych, dla każdego z dwóch pierwszych przestępstw wskazano karę dożywotniego pozbawienia wolności.

Kara dożywotniego pozbawienia wolności nie jest obligatoryjna. Sąd ma swobodę wydania wyroku krótszego niż dożywocie. Przy wydawaniu wyroku sąd może rozważyć powagę przestępstwa oraz to, czy doprowadziło ono do utraty życia lub uszkodzenia mienia. W tym przypadku Trabelsiemu nie udało się zrealizować planów zabicia obywateli Stanów Zjednoczonych i użycia broni masowego rażenia. Z tego względu przy wydawaniu wyroku sąd może, zależnie od własnego uznania, wziąć pod uwagę fakt, iż Trabelsi nie doprowadził swoich planów do końca. Sąd może uwzględnić także inne czynniki łagodzące, przykładowo, czy oskarżony przyznaje się do odpowiedzialności za swoje czyny.

Jeżeli sąd, zależnie od własnego uznania, skaże Trabelsiego na karę krótszą niż dożywotnie pozbawienie wolności, to jest na pewną liczbę lat, wyrok Trabelsiego będzie mógł zostać skrócony do 15% ze względu na dobre zachowanie w okresie uwięzienia. Jednakże złagodzenie kary tego rodzaju możliwe jest wyłącznie w przypadku, gdy pierwotnie wymierzona kara została określona jako liczba lat, nawet wielu, lecz nie jako dożywotnie pozbawienie wolności. Zatem gdyby Trabelsi został skazany na karę 20, 30 czy nawet 50 lat, miałby prawo do złagodzenia wyroku do 15% pierwotnego wymiaru kary ze względu na dobre zachowanie w okresie uwięzienia. Jednakże w przypadku skazania na karę dożywocia Trabelsi nie byłby uprawniony do złagodzenia wymiaru kary.

Wreszcie Trabelsi może złożyć wniosek o ułaskawienie lub złagodzenie wyroku przez Prezydenta. (Ułaskawienie wyeliminowałoby wyrok skazujący, natomiast złagodzenie stanowiłoby korektę wyroku.) Jednakże w sprawie Trabelsiego jest to jedynie możliwość hipotetyczna. Nie posiadamy wiedzy o żadnej osobie, której przedstawiono zarzuty terroryzmu i której wniosek o ułaskawienie lub złagodzenie kary przez Prezydenta zostałby przyjęty.”

2. Etap sądowy i administracyjny odpowiedzi na wniosek o ekstradycję

a) Opinia Izby Oskarżeń

23. Po uznaniu amerykańskiego aktu oskarżenia za wykonalny wszczęto postępowanie dotyczące odpowiedzi na wniosek o ekstradycję.

24. W dniu 4 lutego 2010 r. Prokurator Federalny przesłał do Sądu Apelacyjnego w Brukseli pisemną opinię, zwracając się z prośbą, w nawiązaniu do orzecznictwa Trybunału, w szczególności wyroku w sprawie Kafkaris przeciwko Cyprowi [WI] (nr 21906/04, ETPCz 2008 r.), o wydanie pozytywnej opinii w sprawie ekstradycji skarżącego. Podkreślił, że w odniesieniu do dwóch pierwszych zarzutów, skarżącemu groziła kara dożywotniego pozbawienia wolności, natomiast w przypadku dwóch pozostałych zarzutów – kara piętnastu lat pozbawienia wolności.

25. W piśmie z dnia 29 marca 2010 r. skierowanym do Federalnego Departamentu Sprawiedliwości skarżący odnotował fakt, że podczas rozprawy w dniu 24 marca 2010 r. Prokurator Federalny przyznał, iż w jego uwagach przedstawionych w toku postępowania o uznanie wykonalności wniosku wystąpił błąd dotyczący wymiary kary, jakiemu skarżący może podlegać po ekstradycji do Stanów Zjednoczonych (zob. paragraf 16 powyżej).

26. W dniu 10 czerwca 2010 r. Izba Oskarżeń Sądu Apelacyjnego wydała pozytywną opinię w sprawie ekstradycji skarżącego, określając pewne warunki:

„ – zgoda na ekstradycję może zostać wydana wyłącznie:

i. pod warunkiem, że względem N. Trabelsiego nie zostanie orzeczona kara śmierci lub – jeżeli Stany Zjednoczone nie mogą zagwarantować tego warunku – pod warunkiem, że kara śmierci nie zostanie wykonana;

ii. pod warunkiem, że ewentualna kara dożywotniego pozbawienia wolności będzie powiązana z możliwością złagodzenia wyroku, nawet w sytuacji, gdy wyrok skazujący zostanie wydany w związku z aktami terroryzmu;

- w przypadku wniosku o dalszą ekstradycję N. Trabelsiego do państwa trzeciego, przykładowo Tunezji, Stany Zjednoczone mają obowiązek wnieść o zgodę Belgii w sytuacji, gdyby w przyszłości Tunezja, po wydaniu N. Trabelsiego, przesłała wniosek o jego ekstradycję do Rządu USA.

W przypadku braku zaakceptowania tych warunków przez USA zgoda na ekstradycję nie zostanie wydana.”

b) Dekret ministerialny zawierający zgodę na ekstradycję

27. Notą dyplomatyczną z dnia 10 sierpnia 2010 r. władze USA potwierdziły, że skarżącemu nie grozi kara śmierci oraz zagwarantowały władzom belgijskim, iż bez porozumienia z Rządem belgijskim nie zostanie dokonana ekstradycja skarżącego do innego państwa. Władze USA przypomniały, że orzeczenie maksymalnej kary dożywotniego pozbawienia wolności nie jest obligatoryjne i że nawet w przypadku ustalenia i udowodnienia wszystkich znamion odnośnych przestępstw karnych sąd może zadecydować o wydaniu mniej surowego wyroku. W nocie wskazano, że ustawodawstwo USA przewiduje kilka środków łagodzących karę dożywotniego pozbawienia wolności:

„W odniesieniu do kwestii złagodzenia kary dożywotniego pozbawienia wolności, w pierwszej kolejności Stany Zjednoczone pragną jednoznacznie stwierdzić, że w przypadku wydania wyroku skazującego Trabelsiego kara dożywotniego pozbawienia wolności nie jest obligatoryjna; sąd może zadecydować o nałożeniu kary krótszej niż dożywocie. Ponadto oskarżonemu przysługuje ustawowe prawo złożenia apelacji od wyroku skazującego i wymiaru kary, w tym także kary dożywotniego pozbawienia wolności, zarówno bezpośrednio, jako i pośrednio w drodze wniosku „ habeas corpus”. Dodatkowo istnieją pewne ustawowe podstawy złagodzenia kary już wymierzonej, w tym w sytuacji, gdy oskarżony udzieli znaczącej pomocy w związku z dochodzeniem lub ściganiem osoby trzeciej (Federalne Przepisy Postępowania Karnego 35(b) oraz tytuł 18 Kodeks Stanów Zjednoczonych, sekcja 3582(c)(1)(B)) lub z istotnych względów humanitarnych takich, jak śmiertelna choroba więźnia (tytuł 18, Kodeks Stanów Zjednoczonych, sekcja 3582(c)(lXA)(i)).

Prócz powyższych środków oskarżony może wnieść o złagodzenie kary w drodze ułaskawienia przez Prezydenta Stanów Zjednoczonych. Uprawnienia Prezydenta wynikające z artykułu H, sekcja 2 Konstytucji USA, „do zawieszania lub darowania kary” obejmują uprawnienie do złagodzenia (skrócenia) kary pozbawienia wolności, w tym kary dożywotniego pozbawienia wolności. Istnieją przepisy i procedury regulujące proces składania wniosków o ułaskawienie. W Departamencie Sprawiedliwości ustanowiono Urząd Prokuratora ds. Ułaskawień w celu rozpatrywania wszystkich wniosków o ułaskawienie i sporządzania dla Prezydenta rekomendacji dotyczących takich wniosków. Zgodnie z Konstytucją USA Prezydent ma pełną swobodę w zakresie ułaskawienia. Zauważamy, że choć ze swobody tej nie korzystano często, kilkakrotnie zastosowano prawo łaski w odniesieniu do poważnych przestępstw związanych z bezpieczeństwem narodowym. Przykładowo w 1999 r. Prezydent Clinton złagodził wyroki 13 członków FALN, agresywnej portorykańskiej organizacji nacjonalistycznej odpowiedzialnej za liczne ataki bombowe w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX wieku, którzy zostali skazani na podstawie zawiązania spisku w celu dokonywania napadów z bronią, produkcji bomb, akcji wywrotowych i innych przestępstw.”

28. W dniu 23 listopada 2011 r. Minister Sprawiedliwości wydał dekret ministerialny zawierający zgodę na wydanie skarżącego Rządowi USA. Wskazując, iż skarżący w żadnym przypadku nie będzie podlegać karze śmierci, w dekrecie zbadano każdą z pozostałych gwarancji.

29. W odniesieniu do możliwej kary dożywotniego pozbawienia wolności w dekrecie ministerialnym stwierdzono, co następuje:

„Zgodnie z federalnym prawem karnym maksymalny wymiar kary z tytułu przedstawionych zarzutów – przestępstw wymienionych w punkcie A i B – wyklucza zwolnienie przedterminowe i zwolnienie warunkowe. Zatem kara dożywotniego pozbawienia wolności przewidziana przepisami tych dwóch postanowień kodeksu karnego USA jest, z punktu widzenia prawnego i faktycznego, z zasady odbywana przez cały okres życia osoby.

...

Notą dyplomatyczną nr 21 z dnia 10 sierpnia 2010 r. z Ambasady Stanów Zjednoczonych władze USA przedstawiły gwarancje, że (nawet) w przypadku nałożenia nieredukowalnej kary dożywotniego pozbawienia wolności, możliwe byłoby uzyskanie ułaskawienia przez Prezydenta USA. Prawo to wynika z artykułu 2, II Konstytucji USA. Ponadto w przeszłości, w tym także w niedawnej przeszłości, pewna liczba osób skazanych przez sądy USA, w szczególności na poziomie federalnym, została ułaskawiona przez Prezydenta.

...

Również jeżeli spojrzymy na tę kwestię w kontekście historycznym, sprawa FALN potwierdza, że w sprawach, które mogłyby podlegać obecnemu ustawodawstwu w sprawie terroryzmu obowiązującemu po 11 września 2001 r., w których popełnione czyny należy obiektywnie uznać za znacznie poważniejsze niż te, o popełnienie których podejrzewana jest osoba poszukiwana, a które zatem mogą podlegać surowszym karom, istnieje faktyczna możliwość uzyskania ułaskawienia przez Prezydenta.

Mimo że od 2001 r. wobec pewnej liczby osób wydano wyroki skazujące na nieredukowalną karę dożywotniego pozbawienia wolności ... za terroryzm lub akty powiązane z terroryzmem, przypadków tych nie można porównywać do sprawy Trabelsiego pod względem ich powagi. Wszystkie osoby, na które nałożono w USA kary dożywotniego pozbawienia wolności bez możliwości zwolnienia przedterminowego lub zwolnienia warunkowego zostały oskarżone, ścigane i prawomocnie skazane za aktywne uczestnictwo w atakach terrorystycznych, które spowodowały ofiary śmiertelne i/lub obrażenia ciała oraz znaczne straty materialne, przykładowo ataki na ambasady USA w Nairobi w Kenii i Dar-es-Salaam (Tanzania) w dniu 7 sierpnia 1998 r. ...

Przestępstwa te były oczywiście nieporównywalne pod względem zakresu i charakteru z przestępstwami zarzucanymi osobie, w sprawie której złożono wniosek o ekstradycję.

W przypadkach, o których mowa powyżej, bardzo liczne grupy ludzi, obywateli nie tylko USA, odniosły poważne obrażenia ciała i poniosły straty materialne. Tymczasem osoba poszukiwana w niniejszej sprawie ścigana jest w związku z planowaniem i przygotowywaniem ataku terrorystycznego, który nie został przeprowadzony. Jej działania nie doprowadziły, we współpracy z innymi osobami, do obrażeń ciała ani nawet szkód materialnych.

Jest zatem oczywiście prawdopodobne, że zarzucone przestępstwa nie mają takiego charakteru, by żądać wymierzenia lub zastosować maksymalny wymiar kary, jaka mogłaby zostać nałożona w świetle Kodeksu karnego USA, to jest nieredukowalną karę dożywotniego pozbawienia wolności.

Jak wynika z badania przeprowadzonego niedawno przez organizację pozarządową Human Rights First, spośród 214 osób ściganych po dniu 11 września 2001 r. pod zarzutem przestępstw terrorystycznych powiązanych z Al-Kaidą lub innymi ugrupowaniami islamistycznymi bądź przestępstw związanych z takimi przestępstwami terrorystycznymi, skazanych zostało 195 osób. W każdej sprawie ściganie prowadzono i wyroki skazujące wydano na podstawie czynności prokuratorów i sądów federalnych. Wobec 151 skazanych orzeczono karę pozbawienia wolności, natomiast dwadzieścia osób zwolniono warunkowo lub wydano wyroki pozbawienia wolności, których wymiar odpowiadał okresowi aresztowania. Długość wydanych wyroków więzienia wynosiła średnio 8,4 roku. Kary dożywotniego pozbawienia wolności wymierzono jedynie względem 11 osób spośród skazanych. W raporcie wskazano również, iż w trakcie postępowania przestrzegano prawa do rzetelnego procesu ( „Human Rights First, In pursuit of Justice: Prosecuting Terrorism Cases in the Federal Courts – 2009. Update and Recent Developments”, 2009 r., 68 str.).

Ze statystyki wynika, iż – obiektywnie rzecz biorąc – ryzyko skazania na karę dożywotniego pozbawienia wolności bez możliwości zwolnienia warunkowego w przypadku ścigania przestępstw terrorystycznych jest znacznie niższe niż się powszechnie sądzi.”

30. W odniesieniu do ewentualnej dalszej ekstradycji skarżącego do Tunezji dekret ministerialny zawierał następujące stwierdzenia:

„Notą dyplomatyczną nr 21 z dnia 10 sierpnia 2010 r. z Ambasady Stanów Zjednoczonych władze USA jednoznacznie stwierdziły, że w przypadku, gdyby władze tunezyjskie złożyły do Stanów Zjednoczonych wniosek o ekstradycję, zostałby on odrzucony.

...

W związku z decyzją o odmowie ekstradycji do Republiki Tunezyjskiej, zważywszy na fakt, że ponowna ekstradycja wymaga zgody Państwa, które wydało zgodę na pierwotną ekstradycję, dalsza ekstradycja do Republiki Tunezyjskiej nie jest możliwa.

Ze względu na fakt, że władze belgijskie odmówiły wydania zgody na ekstradycję do Republiki Tunezyjskiej, w przypadku gdyby w przyszłości Tunezja złożyła do USA wniosek o ekstradycję, USA również odrzucą taki wniosek, a ekstradycja przez Stany Zjednoczone do Republiki Tunezyjskiej nie jest możliwa.”

31. Ostatecznie w decyzji ministerialnej zawarto następującą analizę dotyczącą zasady ne bis in idem:

„Zgodnie z Umową (Umowa o Ekstradycji z dnia 27 kwietnia 1987 r.), Belgia i Stany Zjednoczone ... wzajemnie zobowiązały się do odmowy ekstradycji, jeżeli poszukiwana osoba została w państwie wezwanym uznana za niewinną lub skazana za to samo przestępstwo, które stanowi podstawę wniosku o ekstradycję. Wskutek ratyfikacji ... niniejsza umowa stanowi część systemów prawnych Belgii i USA.

Innymi słowy, identyczne muszą być nie czyny, lecz kwalifikacja prawna czynów, to jest przestępstw.

...

Fakty będące podstawą przestępstw, o których mowa, odpowiadają „uwidocznionym czynnościom” ( overt acts), które oddzielnie lub łącznie stanowią faktyczne okoliczności uzasadniające zarzuty. Zasada podwójnej odpowiedzialności nie wyklucza możliwości wykorzystania lub niewykorzystania takich okoliczności.

W niniejszej sprawie przestępstwa, na podstawie których osoba poszukiwana została prawomocnie skazana przez Sąd Apelacyjny w Brukseli w dniu 9 czerwca 2004 r., nie odpowiadają przestępstwom wymienionym w punktach A do D w nakazie aresztowania stanowiącym podstawę wniosku USA o ekstradycję. Znamiona przestępstw w świetle przepisów USA i Belgii, ich zakres oraz miejsce (miejsca) i czas (czasy) popełnienia nie są zgodne.

...

Zgodnie z federalnym prawem karnym USA „uwidoczniona czynność” ( overt act) to faktyczna okoliczność, czyn, zachowanie lub transakcja, które same w sobie nie muszą koniecznie zostać zakwalifikowane jako przestępstwo...

„Uwidoczniona czynność” ( an overt act) to zaledwie dowód potwierdzający, który sam w sobie lub w połączeniu z innymi uwidocznionymi czynnościami może ułatwić popełnienie przestępstwa lub przestępstw w związku z którymi dana osoba jest ścigana, to jest spisku, przykładowo, zawiązanego w celu zabicia obywateli USA (zob. zarzut A). ...

Mimo że każda z „uwidocznionych czynności” ( overt acts) oznaczonych nr 24, 25 i 26, może zostać zakwalifikowany jako przestępstwo, czyny te nie stanowią jednak przestępstw, na podstawie których złożono wniosek o ekstradycję.”

32. W artykule 2 dekretu stwierdzono, że „do ekstradycji dojdzie po spełnieniu przez osobę poszukiwaną wymogów sądów belgijskich”.

33. W tym samym dniu, na mocy innego dekretu ministerialnego, Minister Sprawiedliwości wydał decyzję odmowną dotyczącą wniosku władz tunezyjskich o ekstradycję skarżącego (zob. paragraf 10 powyżej).

c) Wniosek o kontrolę sądową Conseil d’Etat

34. W dniu 6 lutego 2012 r., wskazując na naruszenie artykułu 3 Konwencji oraz artykułu 4 Protokołu nr 7, skarżący złożył do Conseil d’Etat wniosek o kontrolę sądową dekretu ministerialnego dotyczącego wydania zgody na jego ekstradycję do Stanów Zjednoczonych.

35. Podczas rozprawy przed Conseil d’Etat w dniu 19 września 2013 r. skarżący powołał się na wyrok Trybunału w sprawie Vinter i Inni przeciwko Zjednoczonemu Królestwu [WI] (nr 66069/09, 130/10 i 3896/10, 9 lipca 2013 r.). Skarżący wywnioskował z tego wyroku, iż Trybunał przyjął obecnie stanowisko wymagające przeprowadzenia prewencyjnej kontroli, czy wyrok skazujący na karę dożywotniego pozbawienia wolności jest redukowalny czy nie przed rozpoczęciem odbywania kary przez więźnia, w związku z czym rozróżnienie dokonane w wyroku w sprawie Babar Ahmad i Inni przeciwko Zjednoczonemu Królestwu (nr 24027/07, 11949/08, 36742/08, 66911/09 i 67354/09, 10 kwietnia 2012 r.) uzależnione od tego, czy osoba podlegająca ekstradycji została wcześniej skazana czy nie, nie ma już znaczenia.

36. W wyroku z dnia 23 września 2013 r. Conseil d’Etat oddaliła wniosek o kontrolę sądową. W odniesieniu do zarzutu dotyczącego artykułu 3 Konwencji oraz ryzyka niepodlegającej złagodzeniu kary dożywotniego pozbawienia wolności Conseil d’Etat przedstawiła następujące uzasadnienie:

„Nawet przy założeniu, że sądy USA nałożą na skarżącego karę dożywotniego pozbawienia wolności, należy zauważyć, iż w wyroku w sprawie Vinter i Inni przeciwko Zjednoczonemu Królestwu z dnia 9 lipca 2013 r. [Trybunał] orzekł, że: „kara dożywotniego pozbawienia wolności nie jest nieredukowalna jedynie z tego względu, że w praktyce może zostać odbyta w całości”, że „nie powstają wątpliwości dotyczące zgodności z artykułem 3, jeżeli kara dożywotniego pozbawienia wolności może zostać złagodzona de iure i de facto...” oraz że „jeżeli prawo krajowe umożliwia kontrolę kary dożywotniego pozbawienia wolności w celu jej złagodzenia, darowania, zakończenia lub warunkowego zwolnienia więźnia, wystarczy to do spełnienia warunków artykułu 3”.

W niniejszej sprawie, podobnie jak w sprawie Babar Ahmad i Inni przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, która zakończyła się wydaniem przez Trybunał wyroku w dniu 10 kwietnia 2012 r., skarżący nie został skazany przez sąd USA na karę dożywotniego pozbawienia wolności, a tym bardziej nie rozpoczął nawet odbywania takiej kary.

Zatem podobnie jak w przywołanej sprawie skarżący nie wykazuje, że w przypadku nałożenia kary dożywotniego pozbawienia wolności pojawi się kwestia, czy istnieje uprawnione penologiczne uzasadnienie jego dalszego uwięzienia.

Ponadto w złożonych niedawno oświadczeniach skarżący przyznał, że potencjalna nałożona na niego kara dożywotniego pozbawienia wolności może zostać złagodzona de iure. Przepisy prawa USA umożliwiają mu złożenie wniosku o kontrolę lub ułaskawienie albo złagodzenie kary przez Prezydenta, przy czym skarżący nie wskazuje, by takiemu uprawnieniu organów wykonawczych do łaski czy złagodzenia towarzyszyły ograniczenia porównywalne do ograniczeń istniejących w przywołanym powyżej wyroku [Trybunału] z dnia 9 lipca 2013 r.

Mimo że skarżący kwestionuje twierdzenie, iż wyrok taki może zostać złagodzony de facto, wyjaśnienia przedstawione stronie przeciwnej przez władze USA wskazują, iż Prezydent USA korzystał już z uprawnienia do złagodzenia wyroku. Zatem w praktyce środek prawny dostępny skarżącemu w przypadku kary dożywotniego więzienia nie jest wykluczony.

Ponadto argument skarżącego, iż od czasu ataku terrorystycznego z dnia 11 września 2001 r. jest niewyobrażalne, by Prezydent USA ułaskawił lub złagodził karę wymierzoną osobie skazanej za terroryzm, nie został uzasadniony żadnymi wiarygodnymi informacjami ani też nie może zostać uzasadniony ze względu na stosunkowo krótki, w porównaniu z karą dożywotniego pozbawienia wolności, okres czasu, jaki upłynął pomiędzy tym atakiem a wyrokami skazującymi wydanymi w jego konsekwencji.

Z tego względu podobnie jak w sprawie Babar Ahmad ..., nie ustalono, że w odpowiednim czasie władze USA odmówiłyby wdrożenia dostępnych mechanizmów łagodzenia kary w przypadku braku uprawnionego penologicznego uzasadnienia dalszego pozbawienia skarżącego wolności.

A zatem w przypadku każdej potencjalnej kary dożywotniego pozbawienia wolności nałożonej na skarżącego istniałaby możliwość jej złagodzenia również de facto.

W konsekwencji nie jest niezbędne dokonywanie oceny, czy strona przeciwna myliła się, uznając, że skarżący niekoniecznie zostanie skazany na karę dożywotniego pozbawienia wolności, ponieważ gdyby nawet nałożono na niego taką karę pozbawienia wolności, kara ta nie stanowiłaby naruszenia artykułu 3 [Konwencji]”.

37. W odniesieniu do zarzutu dotyczącego artykułu 5 Umowy o Ekstradycji pomiędzy Królestwem Belgii a Stanami Zjednoczonymi, artykułu 4 Protokołu nr 7 do Konwencji oraz artykułu 14 ustęp 7 Międzynarodowego paktu praw obywatelskich i politycznych Conseil d’Etat uznała, iż:

„Władze USA wnoszą o ekstradycję skarżącego w związku z czterema zarzutami, mianowicie:

1) Zawiązanie spisku w celu zabicia obywateli Stanów Zjednoczonych poza terytorium Stanów Zjednoczonych;

2) Zawiązanie spisku i usiłowanie użycia broni masowego rażenia;

3) Zawiązanie spisku w celu wspierania i finansowania zagranicznej organizacji terrorystycznej;

4) Udzielanie istotnego wsparcia i finansowania zagranicznej organizacji terrorystycznej, co stanowi naruszenie następujących przepisów.

W opinii władz USA w celu popełnienia zarzucanych przestępstw skarżący wraz z czterema współsprawcami przeprowadził pewną liczbę następujących „uwidocznionych czynności” ( overt acts), w tym takich, na podstawie których wydano zgodę na wydanie go władzom USA: [następuje lista 28 zarzutów].

W Belgii zarzuty („w okręgu sądowym Brukseli oraz, w odniesieniu do zarzutów powiązanych, na pozostałym obszarze Królestwa”) przeciwko skarżącemu są następujące: [następuje lista 13 zarzutów].

Z porównania wszystkich „uwidocznionych czynności”, na podstawie których wydano zgodę na wydanie władzom USA, i wszystkich zarzutów postawionych w Belgii i ważnych „w okręgu sądowym Brukseli oraz ... na pozostałym obszarze Królestwa” wynika, że te pierwsze nie są związane miejscowo z Królestwem Belgii. Jest to szereg czynów stanowiących znamiona czterech zarzutów postawionych przez władze USA.

Z akt sprawy wynika, że skarżący poszukiwany jest przez władze USA w związku z pewną liczbą przestępstw, w odniesieniu do których nie został „uznany za winnego, skazany lub uniewinniony w państwie wezwanym”, oraz że „uwidocznione czynności” ( overt acts) stanowią liczne okoliczności, które zostaną wykorzystane przez władze sądowe USA w celu ustalenia, czy skarżący jest winny lub niewinny popełnienia czterech postawionych mu zarzutów.”

C. Wskazanie środka tymczasowego i kolejne etapy postępowania przed Trybunałem

38. W dniu 6 grudnia 2011 r., to jest w dniu publikacji dekretów ministerialnych dotyczących wniosków o ekstradycję (zob. paragrafy 28 i 33), skarżący złożył do Trybunału wniosek o wskazanie środka tymczasowego zgodnie z artykułem 39 Regulaminu Trybunału w celu zawieszenia jego ekstradycji.

39. W tym samym dniu Trybunał przychylił się do wniosku skarżącego i postanowił wskazać Rządowi, w interesie stron i właściwego przebiegu postępowania przed Trybunałem, że nie powinien dokonywać ekstradycji skarżącego do Stanów Zjednoczonych.

40. W dniu 20 grudnia 2011 r., twierdząc, że środek tymczasowy został wskazany przedwcześnie, jako że skarżący nie został jeszcze umieszczony w areszcie ekstradycyjnym oraz że środek taki spowoduje sytuację szkodliwą dla właściwego wymiaru sprawiedliwości, Rząd belgijski złożył wniosek o uchylenie tego środka.

41. W dniu 11 stycznia 2012 r. Trybunał, po ponownym rozpatrzeniu wniosku w świetle informacji dostarczonych przez strony, zadecydował – na podstawie tychże informacji – o odmowie uchylenia środka tymczasowego.

42. W dniu 21 maja 2012 r. Rząd złożył kolejny wniosek o uchylenie środka tymczasowego.

43. W odpowiedzi z dnia 25 maja 2012 r. Trybunał podkreślił, że wniosek o uchylenie środka i skarga zostaną ponownie rozpoznane po tym, jak wyrok wydany przez Trybunał w dniu 10 kwietnia 2012 r. w sprawie Babar Ahmad i Inni przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, cyt. powyżej, stanie się ostateczny.

44. W piśmie z dnia 25 czerwca 2012 r. Trybunał poinformował strony, że rozpoznanie wniosku o uchylenie środka tymczasowego zostało przełożone na czas nieokreślony w związku z wnioskiem o przekazanie do Wielkiej Izby spraw Vinter i Inni przeciwko Zjednoczonemu Królestwu (nr 66069/09) oraz Harkins i Edwards przeciwko Zjednoczonemu Królestwu (nr 9146/07 i 32650/07).

45. W dniu 3 sierpnia 2012 r. Trybunał poinformował strony, iż podjęto decyzję o przekazaniu wspomnianej powyżej sprawy Vinter do Wielkiej Izby oraz że kwestia wniosku o uchylenie środka tymczasowego zostanie ponownie rozpoznana po podjęciu decyzji w sprawie wniosku o przekazanie do Wielkiej Izby wspomnianej powyżej sprawy Babar Ahmad i Inni.

46. Skarga została zakomunikowana pozwanemu Rządowi w dniu 27 listopada 2012 r.

47. W swoim oświadczeniu dotyczącym dopuszczalności i meritum skargi Rząd po raz trzeci zwrócił się z wnioskiem o niezwłoczne uchylenie środka tymczasowego.

48. W piśmie z dnia 7 stycznia 2013 r. Trybunał odpowiedział, że Rząd zostanie we właściwym czasie poinformowany o decyzji Trybunału w sprawie środka tymczasowego.

49. W dniu 15 stycznia 2013 r. zadecydowano o utrzymaniu środka tymczasowego przez okres postępowania przed Trybunałem.

50. W piśmie z dnia 18 czerwca 2013 r., w odpowiedzi na czwarty wniosek Rządu o uchylenie środka tymczasowego, Trybunał stwierdził, że środek tymczasowy został utrzymany w mocy i będzie stosowany do czasu zakończenia postępowania przed Trybunałem.

51. W dniu 10 lipca 2013 r. Trybunał poinformował strony, że rozpoznanie sprawy zostało odroczone w związku ze zbliżającym się wydaniem wyroku przez Conseil d’Etat oraz wyroku Wielkiej Izby w sprawie Vinter i Inni [WI] (nr 66069/09, 130/10 i 3896/10, 9 lipca 2013 r.).

52. W odpowiedzi na zapytanie Rządu dotyczące terminu rozpoznawania sprawy Trybunał poinformował Rząd w dniu 25 września 2013 r., iż rozpoznanie sprawy rozpocznie się pod koniec października lub na początku listopada.

53. W dniu 18 października 2013 r. Trybunał poinformował strony, że izba ustanowiona w celu rozpoznania sprawy zamierza przekazać sprawę do Wielkiej Izby na podstawie artykułu 30 Konwencji.

54. Pismem z dnia 31 października 2013 r. skarżący wyraził zgodę na takie przekazanie. Rząd z kolei pismem z dnia 8 listopada 2013 r., poinformował, że sprzeciwia się przekazaniu sprawy.

D. Areszt ekstradycyjny

55. W dniu 24 czerwca 2012 r., po odbyciu nałożonych na niego kar (zob. paragraf 11 powyżej), skarżący został objęty aresztem ekstradycyjnym zgodnie z artykułem 3 ustawy o ekstradycji z dnia 15 marca 1874 r.

56. W dniu 7 czerwca 2012 r. skarżący złożył do Sądu Okręgowego w Nivelles pierwszy wniosek o zwolnienie. Postanowieniem z dnia 12 czerwca 2012 r. chambre du conseil oddaliła wniosek. W dniu 28 czerwca 2012 r. Izba Oskarżeń Sądu Apelacyjnego w Brukseli utrzymała postanowienie w mocy.

57. Następnie po przeniesieniu najpierw do Zakładu Karnego w Brugii, a w terminie późniejszym do Zakładu Karnego w Hasselt, w dniu 13 sierpnia 2012 r. skarżący złożył drugi wniosek do Sądu Okręgowego w Hasselt. W dniu 24 sierpnia 2012 r. chambre du conseil uwzględniła ten wsniosek Na podstawie apelacji wniesionej przez prokuraturę wyrokiem z dnia 6 września 2012 r. Izba Oskarżeń Sądu Apelacyjnego w Antwerpii uchyliła tę decyzję i oddaliła wniosek.

58. W dniu 3 grudnia 2012 r. skarżący złożył trzeci wniosek o zwolnienie. Postanowieniem z dnia 14 grudnia 2012 r. chambre du conseil Sądu Okręgowego w Hasselt uznała wniosek za bezpodstawny. Skarżący złożył apelację do Izby Oskarżeń Sądu Apelacyjnego w Antwerpii, która wyrokiem z dnia 10 stycznia 2013 r. podtrzymała decyzję, o której mowa powyżej.

59. W styczniu 2013 r., po przeniesieniu do Zakładu Karnego w Mons, skarżący złożył czwarty wniosek o zwolnienie, który został uznany za bezzasadny przez chambre du conseil Sądu Okręgowego w Mons w dniu 4 lutego 2013 r., a następnie przez Izbę Oskarżeń Sądu Apelacyjnego w Mons w dniu 21 lutego 2013 r.

60. W dniu 23 sierpnia 2013 r., po przeniesieniu do Zakładu Karnego w Ittre, skarżący złożył piąty wniosek o zwolnienie. Wniosek ten został oddalony przez chambre du conseil Sądu Okręgowego w Nivelles w dniu 28 sierpnia 2013 r., a następnie przez Izbę Oskarżeń Sądu Apelacyjnego w Brukseli w dniu 12 września 2013 r.

61. W międzyczasie w dniu 5 września 2013 r. skarżący wyjechał z Zakładu Karnego w Ittre do Zakładu Karnego w Brugii, po uzyskaniu terminu ślubu z obywatelką belgijską, z którą miał dwoje dzieci.

E. Ekstradycja skarżącego

62. W dniu 3 października 2013 r. skarżący został poinformowany, że zostaje przeniesiony z Zakładu Karnego w Brugii do Zakładu Karnego w Ittre. W rzeczywistości został przewieziony na lotnisko wojskowe w Melsbroek, gdzie czekali na niego agenci Federalnego Biura Śledczego (FBI). O godzinie 11.30 dokonano ekstradycji skarżącego do Stanów Zjednoczonych.

63. Minister Sprawiedliwości wydał oficjalne oświadczenie o wyjeździe skarżącego o godzinie 13.30.

64. O godzinie 15 adwokat skarżącego złożył w trybie bardzo pilnym wniosek ex parte do Prezesa Sądu Okręgowego w Brukseli. Z jego decyzji, wydanej o godzinie 18.30, wynikało, że państwo belgijskie ma obowiązek przestrzegania środka tymczasowego wskazanego przez Trybunał. Decyzja nakazywała „zakazanie bądź zawieszenie ekstradycji skarżącego, na tyle na ile to możliwe” pod rygorem kary pieniężnej w wysokości 5.000 EUR (pięć tysięcy euro). Trybunał nie otrzymał informacji o jakimkolwiek odwołaniu od tego nakazu.

F. Aresztowanie skarżącego w Stanach Zjednoczonych

65. W Stanach Zjednoczonych skarżący został niezwłocznie umieszczony w areszcie. W dniu 7 października 2013 r., w towarzystwie adwokata ustanowionego z urzędu, został postawiony przed Sądem Dystryktu Kolumbia, gdzie przedstawiono mu zarzuty.

66. Skarżący przebywa obecnie w więzieniu okręgowym Rappahannock w Stafford (w stanie Wirginia). W dniu 1 listopada 2013 r. administracja więzienna przesłała do władz belgijskich pismo z informacją, że warunki pobytu skarżącego w areszcie są takie same jak wszystkich pozostałych więźniów.

67. Z wiadomości poczty elektronicznej przesłanej w dniu 6 listopada 2013 r. przez amerykańską adwokat skarżącego do jego przedstawiciela przed Trybunałem wynika, że skarżącemu zezwolono na kontakt ze światem zewnętrznym za pośrednictwem poczty, przy czym całość korespondencji miała być tłumaczona i uprzednio odczytywana przez Rząd USA. Zezwolono mu także na kontakt telefoniczny z niektórymi członkami rodziny pod warunkiem dostępności tłumacza. Bliscy krewni mogliby odwiedzać skarżącego pod warunkiem otrzymania wizy wjazdowej do USA.

68. Adwokat skarżącego odwiedziła go, po czym w e-mailu do jego rodziny z dnia 7 grudnia 2013 r. poinformowała, że został on osadzony w pojedynczej celi. Wyraziła zaniepokojenie dotyczące jego stanu psychicznego.

II. WŁAŚCIWE PRAWO KRAJOWE I PRAKTYKA

A. Ustawodawstwo belgijskie dotyczące ekstradycji

69. Zgodnie z prawem belgijskim postępowanie ekstradycyjne podlega przepisom ustawy o ekstradycji z dnia 15 marca 1874 r., które – w zakresie, w jakim dotyczą niniejszej sprawy – można podsumować w sposób przedstawiony poniżej.

70. Zgodnie z artykułem 1 ekstradycja możliwa jest wyłącznie pomiędzy Belgią a państwem obcym na podstawie traktatu zawartego na zasadzie wzajemności.

71. Belgijska ustawa uzależnia ekstradycję od pewnych warunków dotyczących przestępstwa stanowiącego podstawę ekstradycji:

Artykuł 2

„... w przypadku, gdy zbrodnia lub przestępstwo stanowiące podstawę wniosku o ekstradycję zostało popełnione poza terytorium strony wzywającej, Rząd może wydać ściganego lub skazanego obcokrajowca, na zasadzie wzajemności, jedynie w sytuacji, gdy ustawodawstwo belgijskie dopuszcza ściganie takich samych przestępstw popełnionych poza terytorium Królestwa Belgii.”

Artykuł 2bis

„Nie można wydać zgody na ekstradycję, jeżeli istnieją poważne podstawy, by sądzić, że wniosek został złożony w celu ścigania lub ukarania osoby ze względu na rasę, wyznanie, narodowość lub poglądy polityczne lub jeżeli z takich względów sytuacja takiej osoby może ulec pogorszeniu.

Nie można wydać zgody na ekstradycję, jeżeli istnieje poważne ryzyko, że po dokonaniu ekstradycji dana osoba będzie w państwie występującym o ekstradycję narażona na rażącą odmowę ochrony prawnej, tortury lub nieludzkie i/lub poniżające traktowanie.

W przypadku, gdy przestępstwo w związku, z którym złożono wniosek o ekstradycję podlega w państwie występującym o ekstradycję karze śmierci, Rząd wyrazi zgodę na ekstradycję wyłącznie, jeżeli państwo występujące o ekstradycję przedstawi oficjalne gwarancje, że kara śmierci nie zostanie wykonana.”

72. Zgodnie z artykułem 3(2) w sprawach takich jak niniejsza, do wniosku załączony musi być nakaz aresztowania lub dowolny równorzędny dokument wydany przez właściwy organ zagraniczny, pod warunkiem, że dokumenty precyzyjnie wskazują przestępstwo, w związku z jakim zostały wydane oraz że zostały uznane za wykonalne przez chambre du conseil Sądu Okręgowego właściwego dla miejsca zamieszkania obcokrajowca w Belgii lub miejsca jego pobytu. Postępowanie dochodzeniowe przed chambre du conseil nie jest jawne.

73. Od decyzji przysługuje apelacja do Izby Oskarżeń Sądu Apelacyjnego, przy czym w tym przypadku postępowanie dochodzeniowe również nie jest jawne. W dalszej kolejności od wyroku Izby Oskarżeń przysługuje prawo apelacji w kwestiach dotyczących prawa.

74. Na mocy artykułu 3(4) po aresztowaniu obcokrajowca na podstawie nakazu aresztowania, który został uznany za wykonalny, Rząd zapoznaje się z opinią Izby Oskarżeń właściwego sądu apelacyjnego. Izba ta ma obowiązek sprawdzenia, czy spełnione zostały wszystkie ustawowe i traktatowe warunki ekstradycji. Z zasady rozprawa jest jawna. Prokurator i obcokrajowiec zostają wysłuchani, przy czym ten ostatni otrzymuje wezwanie i akta sprawy dziesięć dni przed rozprawą. Opinia Izby Oskarżeń nie jest podawana do wiadomości publicznej i na tym etapie ani obcokrajowiec, ani jego adwokat nie mają do niej dostępu.

75. Opinia zostaje następnie przekazana do Ministra Sprawiedliwości. Ze względu na fakt, że opinia nie jest wyrokiem, nie może być przedmiotem apelacji w kwestiach dotyczących prawa przed Sądem Kasacyjnym. Nie podlega także kontroli sądowej przed Conseil d’Etat.

76. Minister Sprawiedliwości podejmuje decyzję o wydaniu obcokrajowca państwu występującemu o ekstradycję. Istnieje możliwość złożenia wniosku o kontrolę sądową decyzji ministra przez Conseil d’Etat, przy czym nie ma on mocy zawieszającej.

B. Umowa o ekstradycji pomiędzy Belgią a Stanami Zjednoczonymi

77. Traktat o ekstradycji pomiędzy Belgią a Stanami Zjednoczonymi został podpisany w Brukseli w dniu 27 kwietnia 1987 r. Ta umowa dwustronna została zmieniona i zaktualizowana zgodnie z umową o ekstradycji zawartą pomiędzy Unią Europejską a Stanami Zjednoczonymi z dnia 25 czerwca 2003 r., w formie porozumienia bilateralnego z dnia 16 grudnia 2004 r.

78. Właściwe przepisy umowy z dnia 27 kwietnia 1987 r., z późniejszymi zmianami, brzmią następująco:

Artykuł 2 – Przestępstwa stanowiące podstawę wydania

„1. Przestępstwem stanowiącym podstawę wydania jest przestępstwo, które według prawa obowiązującego w obu Układających się Państwach jest zagrożone karą pozbawienia wolności o maksymalnym wymiarze powyżej jednego roku lub karą surowszą

2. Jeżeli wniosek o ekstradycję złożono w celu wykonania kary, wymierzoną pierwotnie kara musi być pozbawienie wolności na okres co najmniej jednego roku lub kara surowsza.

3. Przestępstwem stanowiącym podstawę wydania jest także:

(a) usiłowanie popełnienia jednego z przestępstw, o których mowa w ust. 1 lub uczestnictwo w charakterze współautora lub współsprawcy osoby, która popełnia lub usiłuje popełnić takie przestępstwo; lub

(b) związek utworzony w celu popełnienia jednego z przestępstw, o których mowa w ust. 1 zgodnie z prawem Belgii, lub zmowa w celu popełnienia przestępstw w rozumieniu prawa Stanów Zjednoczonych.

4. Przy ustalaniu, czy dane przestępstwo jest przestępstwem stanowiącym podstawę wydania, Układające się Państwa:

(a) uwzględnią jedynie istotne znamiona przestępstwa podlegającego karze zgodnie z przepisami prawa obu państw oraz

(b) nie będą uznawać za istotne znamiona przestępstwa podlegającego karze w Stanach Zjednoczonych okoliczności takich jak przewóz międzystanowy albo posługiwanie się pocztą lub innymi środkami wpływającymi na handel międzystanowy lub zagraniczny, jako że okoliczności takie mają znaczenie jedynie dla uzasadnienia właściwości sądu federalnego Stanów Zjednoczonych;

(c) nie będą uwzględniać faktu, czy prawo obowiązujące w Układających się Państwach zalicza dane przestępstwo do przestępstw tego samego rodzaju lub określa to przestępstwo taką samą nazwą.

5. W przypadku wydania zgody na ekstradycję w związku z przestępstwem stanowiącym podstawę wydania lub wykonaniem wyroku, udzielona ona zostanie również na:

(a) wszelkie inne przestępstwa wymienione we wniosku, nawet gdy podlegają karze mniej surowej niż kara jednego roku pozbawienia wolności, oraz

(b) wykonanie wszelkich innych kar, w tym kar pieniężnych, wskazanych we wniosku o ekstradycję, nawet jeżeli surowość kary nie spełnia wymogu minimalnego wymiaru kary określonego w ust. 2, pod warunkiem, że spełnione zostały wszelkie pozostałe wymogi ekstradycji.

6. Zgoda na ekstradycję nie zostanie wydana, jeżeli ściganie przestępstwa lub wykonanie kary uległo przedawnieniu zgodnie z przepisami prawa państwa wezwanego. Jednakże czynności skutkujące przerwaniem lub zawieszeniem biegu przedawnienia w państwie występującym o ekstradycję będą uwzględniane w najszerszym możliwym zakresie.”

Artykuł 5 – Uprzednie Ściganie

„1. Zgoda na ekstradycję nie zostanie wydana, jeżeli osoba poszukiwana została uznana za winną, skazana lub uniewinniona w państwie wezwanym w związku z przestępstwem, na podstawie którego złożono wniosek o ekstradycję.

2. Fakt, że władze państwa wezwanego podjęły decyzję, iż osoba poszukiwana w związku z czynami, na podstawie których złożono wniosek o ekstradycję, nie będzie ścigana lub decyzję o umorzeniu postępowania karnego wszczętego przeciwko osobie poszukiwanej na podstawie takich czynów, nie będzie stać na przeszkodzie ekstradycji.”

Artykuł 6 – Względy Humanitarne

„1. Jeżeli przestępstwo, z powodu którego wnosi się o wydanie, jest zagrożone karą śmierci według prawa państwa występującego o ekstradycję, a nie jest zagrożone karą śmierci według prawa państwa wezwanego lub nie jest ona w nim zwykle wykonywana, można odmówić wydania, chyba że państwo występujące o ekstradycję udzieli takich gwarancji, jakie państwo wezwane uzna za wystarczające, że kara śmierci nie zostanie wykonana.

2. Niezależnie od postanowień niniejszego Traktatu, władze wykonawcze państwa wezwanego mogą odmówić wydania z przyczyn humanitarnych zgodnie z przepisami prawa krajowego.”

C. Możliwości łagodzenia kar dożywotniego pozbawienia wolności zgodnie z prawem USA

79. Możliwości złagodzenia kary wskazane w nocie dyplomatycznej przesłanej przez władze USA do władz belgijskich w dniu 10 sierpnia 2010 r. (zob. paragraf 27 powyżej) zostały określone w następujących przepisach:

Federal ne Przepisy Postępowania Karnego

Artykuł 35. Korekta lub redukcja wymiaru kary

„...

(b) Redukcja wymiaru kary ze względu na istotną pomoc.

(1) Postanowienia ogólne. Na wniosek rządu złożony w okresie jednego roku od daty wydania wyroku sąd może skrócić wymiar kary, jeżeli oskarżony, po skazaniu, udzielił istotnej pomocy w związku ze śledztwem lub ściganiem innej osoby.

(2) Wniosek złożony w terminie późniejszym. Na podstawie wniosku rządu złożonego po upływie jednego roku od daty wydania wyroku sąd może skrócić wymiar kary, jeżeli istotna pomoc oskarżonego obejmowała:

(A) informacje nieznane oskarżonemu w okresie jednego roku lub dłuższym po wydaniu wyroku;

(B) informacje przekazane rządowi przez oskarżonego w okresie jednego roku od daty wydania wyroku, które stały się przydatne rządowi po upływie jednego orku po wydaniu wyroku; lub

(C) informacje, których przydatności oskarżony nie mógł racjonalnie przewidzieć przed upływem jednego roku po wydaniu wyroku, a które zostały przekazane rządowi niezwłocznie po stwierdzeniu przez oskarżonego ich przydatności.

(3) Ocena istotnej pomocy. Przy ocenie, czy oskarżony udzielił istotnej pomocy, sąd może uwzględnić pomoc udzieloną przez oskarżonego przed wydaniem wyroku.

(4) Poniżej minimalnego ustawowego wymiaru kary. W przypadku zastosowania artykułu 35(b) sąd może złagodzić wymiar kary poniżej minimalnego poziomu określonego ustawą.

(c) Definicja „wydania wyroku”. W niniejszym artykule termin „wydanie wyroku” oznacza ustne ogłoszenie wyroku.”

Kodeks Stanów Zjednoczonych , tytuł 18 - Przestępstwa i postępowanie karne

§ 3582. Nałożenie kary pozbawienia wolności

„...

(c) MODYFIKACJA WYMIERZONEJ KARY POZBAWIENIA WOLNOŚCI

Sąd nie może zmienić wymiaru kary pozbawienia wolności po jej nałożeniu, z zastrzeżeniem, że

(1) w każdym przypadku

(A) Sąd, na podstawie wniosku Dyrektora Biura ds. Więzień, może zredukować wymiar kary pozbawienia wolności (oraz zastosować probację lub zwolnienie pod nadzorem kuratora, warunkowo lub bezwarunkowo, na okres nie dłuższy niż pozostająca do odbycia część pierwotnie nałożonej kary pozbawienia wolności), po zbadaniu czynników, o których mowa w ust. 3553(a) w zakresie, w jakim mają zastosowanie, jeżeli uzna, że

(i) redukcja taka jest uzasadniona z nadzwyczajnych i pilnych przyczyn; lub (ii) oskarżony ukończył co najmniej 70 rok życia, odbył karę co najmniej 30 lat pozbawienia wolności na mocy wyroku wydanego zgodnie z ust. 3559(c) w związku z przestępstwem lub przestępstwami, na podstawie których oskarżony przebywa obecnie w więzieniu, a Dyrektor Biura ds. Więzień uznał, że oskarżony nie stanowi zagrożenia dla bezpieczeństwa innych osób lub społeczeństwa, zgodnie z ust. 3142(g) oraz że takie złagodzenie jest zgodne z właściwymi zaleceniami wydanymi przez Komisję ds. Orzekania Kar oraz

(B) Sąd może dokonać zmiany nałożonej kary pozbawienia wolności w zakresie jednoznacznie dopuszczonym ustawą lub artykułem 35 Federalnych Przepisów Postępowania Karnego;

...”

80. Federalne Biuro ds. Więzień stosuje przywołany powyżej artykuł 3582 (c)(1)(A) w przypadkach szczególnie wyjątkowych lub pilnych okoliczności, których sąd nie mógł w racjonalny sposób przewidzieć w momencie wymierzania kary. Dotyczy to przede wszystkim przypadków łagodzenia kary ze względów humanitarnych.

81. Ponadto przepis artykułu 2 (II) Konstytucji USA uprawnia Prezydenta do złagodzenia lub skrócenia kary bądź ułaskawienia w sprawach, w których wyroki skazujące wydano na podstawie przestępstw federalnych.

82. Konstytucja nie ogranicza uprawnień Prezydenta w zakresie udzielenia lub odmowy ułaskawienia, przy czym Prokurator ds. Ułaskawień w Departamencie Sprawiedliwości sporządza dla Prezydenta rekomendację dotyczącą każdego wniosku o ułaskawienie. Prokurator ds. Ułaskawień ma obowiązek rozpatrywać wnioski zgodnie z wytycznymi zawartymi w tytule 28 Kodeksu regulacji federalnych. Zgodnie z Kodeksem wniosek o ułaskawienie lub złagodzenie kary można złożyć po upływie pięciu lat od daty skazania. Osoby składające takie wnioski muszą wypełnić formularz wniosku, który należy zaadresować do Prezydenta i przedłożyć do Prokuratora ds. Ułaskawień. Wnioskujący mają obowiązek podania uzasadnienia wniosku o ułaskawienie oraz szczegółowych informacji, a także referencji. Po otrzymaniu wniosku Prokurator ds. Ułaskawień musi przeprowadzić dochodzenie i podjąć decyzję, czy Prezydent powinien zaakceptować wniosek o ułaskawienie.

83. Decyzja Prezydenta jest ostateczna i nie przysługuje od niej prawo apelacji. Więzień może złożyć wniosek po raz kolejny po upływie co najmniej dwóch lat od daty odmowy.

PRAWO

I. ZARZUT NARUSZENIA ARTYKUŁU 3 KONWENCJI W ZWIĄZKU Z EKSTRADYCJĄ SKARŻĄCEGO

844. Zdaniem skarżącego decyzja władz belgijskich o przekazaniu go Stanom Zjednoczonym naruszała przepis artykułu 3 Konwencji, który brzmi następująco:

„Nikt nie może być poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu.”

A. Dopuszczalność

85. W dodatkowych uwagach dotyczących artykułu 34 Konwencji przedłożonych do Trybunału w dniu 8 listopada 2013 r. Rząd zgłosił sprzeciw w kwestii niedopuszczalności ze względu na niewyczerpanie krajowych środków odwoławczych. Rząd stwierdził, że skarga była oczywiście przedwczesna, ponieważ została wniesiona w dniu 23 grudnia 2009 r., przed zakończeniem administracyjnego etapu udzielania odpowiedzi na wniosek o ekstradycję. Zdaniem Rządu skarżący powinien był złożyć skargę po zakończeniu tego etapu, to jest po oddaleniu jego wniosku złożonego do Conseil d’Etat w sprawie kontroli sądowej dekretu ministerialnego dotyczącego jego ekstradycji.

86. Skarżący oświadczył, że skarga została złożona w terminie sześciu miesięcy od daty 24 czerwca 2009 r., tj. daty wyroku Sądu Kasacyjnego, który zamknął etap sądowy uznania amerykańskiego nakazu aresztowania za wykonalny. Na tym etapie procedury ekstradycji decyzja ta miała charakter ostateczny i nie przysługiwało od niej odwołanie. Etap, do którego odniósł się Rząd, był odrębny od postępowania sądowego dotyczącego uznania wykonalności i stanowił etap administracyjny, od którego przysługiwała apelacja do Conseil d’Etat i który, w niniejszej sprawie, zakończył się wyrokiem Conseil d’Etat z dnia 23 września 2013 r.

87. Trybunał przypomina, że podstawową cechą ustanowionego Konwencją mechanizmu ochrony jest fakt, iż ma on w stosunku do krajowych systemów ochrony praw człowieka charakter subsydiarny. Trybunał nadzoruje wykonywanie przez Układające się Państwa ich obowiązków wynikających z Konwencji. Trybunał nie powinien przejmować roli Układających się Państw, odpowiedzialnych za zapewnienie poszanowania i ochrony podstawowych praw i wolności określonych w Konwencji na poziomie krajowym. Zasada wyczerpania krajowych środków odwoławczych opiera się na założeniu – odzwierciedlonym w przepisie artykułu 13 Konwencji, z którym jest blisko powiązana – że w związku z zarzucanym naruszeniem dostępny jest skuteczny środek odwoławczy. Zasada ta stanowi zatem niezbędny element funkcjonowania takiego systemu ochrony (zob. Vučković i Inni przeciwko Serbii [WI], nr 17153/11, § 69, 25 marca 2014 r.).

88. Państwa zwolnione są z odpowiadania za własne czynności przed organem międzynarodowym, dopóki mają możliwość naprawy sytuacji w ramach własnego systemu prawnego, a osoby, które zamierzają odwołać się do nadzorczych uprawnień Trybunału w odniesieniu do skarg przeciwko państwu, mają obowiązek skorzystania w pierwszej kolejności ze środków odwoławczych przewidzianych w systemie prawa krajowego. Podkreślić należy, że Trybunał nie jest sądem pierwszej instancji; nie posiada kompetencji, ani też nie byłoby właściwe z perspektywy jego funkcji jako trybunału międzynarodowego, by orzekał w znacznej liczbie spraw, w których koniecznym jest ustalenie podstawowych faktów czy obliczenie wysokości odszkodowania pieniężnego – które to kwestie co do zasady oraz ze względu na skuteczną praktykę powinny leżeć w gestii krajowego wymiaru sprawiedliwości (zob. Vučković i Inni, cyt. powyżej, § 70, wraz z odniesieniami cytowanymi tamże).

89. Trybunał przypomina ponadto, że standardowo ocenę obowiązku wyczerpania przez skarżącego krajowych środków odwoławczych przeprowadza się w odniesieniu do terminu złożenia skargi do Trybunału (zob. Baumann przeciwko Francji, nr 33592/96, § 47, ETPCz 2001–V (streszczenie)).

90. W niniejszej sprawie Trybunał zauważa, że w skardze wniesionej do Trybunału skarżący podniósł zarzut dotyczący wyroku Sądu Kasacyjnego z dnia 24 czerwca 2009 r. oddalającego apelację od wyroku Sądu Apelacyjnego dopuszczającego sądowe uznanie wykonalności nakazu aresztowania sporządzonego przeciwko skarżącemu przez sądy USA. Była to decyzja ostateczna, od której nie przysługiwała apelacja.

91. Trybunał zgadza się, iż sytuacja jest szczególna w tym względzie, że w toku sądowego etapu uznawania wykonalności sądy nie podejmują decyzji odnośnie do samej ekstradycji, która leży w gestii władz wykonawczych pod nadzorem Conseil d’Etat. Powyższe nie oznacza jednak, iż decyzje podjęte na etapie sądowego uznawania wykonalności nie mogą zostać zaskarżone w świetle Konwencji. Z tego względu skarżący podnosił przed Sądem Kasacyjnym argument, że wykonanie nakazu aresztowania wydanego w stosunku do jego osoby przez USA jest problematyczne z perspektywy artykułu 3 Konwencji (zob. paragraf 20 powyżej). W terminie późniejszym skarżący przedstawił te same argumenty przed Trybunałem.

92. Trybunał uznaje te fakty za wystarczające, by stwierdzić, że skarga nie została złożona przedwcześnie oraz że sprzeciw dotyczący niewyczerpania krajowych środków odwoławczych powinien zostać odrzucony. Dodatkowo Trybunał, zauważa, że w każdym przypadku końcowe fazy obu etapów postępowania ekstradycyjnego zostały zakończone przed podjęciem przez Trybunał decyzji o dopuszczalności skargi.

93. Ponadto Trybunał zauważa, że w niniejszej części skarga nie jest w sposób oczywisty nieuzasadniona w rozumieniu artykułu 35 ust. 3 lit. a) Konwencji. Nie jest także niedopuszczalna z innych przyczyn. Musi zatem zostać uznana za dopuszczalną.

B. Przedmiot skargi

1. Oświadczenia stron

a) Skarżący

94. Skarżący podniósł zarzut, że ekstradycja do Stanów Zjednoczonych naraziła go na traktowanie niezgodne z artykułem 3 Konwencji. Oświadczył, że przestępstwa A i B, na podstawie których wydano zgodę na jego ekstradycję, podlegały maksymalnej karze dożywotniego pozbawienia wolności, która de facto nie mogła zostać złagodzona oraz że w przypadku skazania nie miałby szans na zwolnienie.

95. Skarżący wywnioskował, iż kara dożywotniego pozbawienia wolności jest de facto nieredukowalna na podstawie danych wskazanych w notach dyplomatycznych z 11 listopada 2009 r. i 10 sierpnia 2010 r. Podkreślił, że władze USA odniosły się tylko do jednego przypadku złagodzenia wyroku związanego z poważnymi przestępstwami dotyczącymi bezpieczeństwa narodowego, a także oświadczyły, że nie posiadają wiedzy o przypadkach ułaskawienia bądź złagodzenia kary przez Prezydenta w sprawach, w których wydano wyroki skazujące za przestępstwa terrorystyczne takie jak to, o którego popełnienie oskarżono skarżącego. W tym względzie przykład ułaskawienia przez Prezydenta Clintona w 1999 r. nie był istotny. Przykład ten należy rozważyć w jego kontekście, który nie miał nic wspólnego z sytuacją, jaka zaistniała po 11 września 2001 r., to jest wypowiedzeniem prawdziwej wojny przeciwko tak zwanemu terroryzmowi „z inspiracji islamistycznej”; a skarżący ścigany był właśnie w takim kontekście.

96. Skarżący uważał również, że należy ostrożnie podchodzić do źródeł podawanych przez Rząd w uzasadnieniu twierdzenia przeciwnego. Rząd nie podał informacji, że w czasie publikacji cytowanych badań szefem organizacji pozarządowej Human Rights First była osoba, która w późniejszym czasie otrzymała stanowisko we władzach wykonawczych USA. Skarżący zakwestionował także jakość podanych informacji. Uznał za bardzo dziwne, że problem warunków aresztowania osób ściganych za terroryzm miałby zostać zupełnie pominięty mimo, że w cytowanym powyżej wyroku w sprawie Babar Ahmad i Inni kwestia ta miała dla rozważań Trybunału znaczenie kluczowe. W istocie, organizacja pozarządowa CagePrisoners udzielająca wsparcia więźniom muzułmańskim przebywającym w USA pod zarzutami terroryzmu, przeprowadziła śledztwo, które wykazało, że więźniowe ci przebywali w bardzo surowych warunkach i cierpieli ze względu na politykę dyskryminacji w więzieniu, byli torturowani w celu wymuszenia zeznań, skazywani na nieproporcjonalne i niesprawiedliwe kary pozbawienia wolności, itd.

97. Skarżący przedstawił inną interpretację danych statystycznych cytowanych przez Rząd. Podkreślił, że średnia długość kar wynosząca 8,4 roku nie uwzględniała kar dożywotniego pozbawienia wolności ani okresu aresztowania odbytego przez osoby skazane, które zostały zwolnione na czas procesu lub zastosowano wobec nich probację. Dodatkowo, badania nie obejmowały osób, które były zatrzymane w okresie sprawozdawczym, a których jeszcze nie osądzono. Ponadto Departament Sprawiedliwości USA przedstawił inne dane liczbowe: spośród 403 osób, względem których przeprowadzono postępowanie w okresie pomiędzy 11 września 2001 r. a 18 marca 2010 r., wobec trzydziestu jeden nie wydano jeszcze wyroków, na dwanaście osób nałożono kary dożywotniego pozbawienia wolności, a pięć osób zostało skazanych na kary pozbawienia wolności sześćdziesięciu i więcej lat. Skarżący przypomniał sprawę Richarda Reida, którego nazwisko wymieniono kilkakrotnie w aktach sprawy karnej zakończonej wydaniem w Belgii wyroku skazującego skarżącego oraz w toku postępowania ekstradycyjnego. W 2003 r. Richard Reid został skazany na karę dożywotniego pozbawienia wolności na podstawie tego samego zarzutu B co skarżący, w związku z planowaniem zniszczenia samolotu podczas lotu przy użyciu materiałów wybuchowych ukrytych w butach.

98. Skarżący oświadczył, że nie można porównywać jego sprawy z sytuacją skarżących w cytowanej powyżej sprawie Babar Ahmad i Inni z tego względu, że został już skazany przez sądy belgijskie na maksymalny wymiar kary obowiązujący w Belgii w czasie popełnienia zarzucanych czynów oraz że nie skorzystał z żadnych okoliczności łagodzących.

99. Na zakończenie skarżący stwierdził, że jego jedyną „nadzieję na zwolnienie” stanowiła perspektywa przyjęcia wniosku o ułaskawienie lub złagodzenie kary przez Prezydenta, która po 11 września właściwie nie istniała. Możliwość taka, leżąca w gestii władzy wykonawczej bez nadzoru sądowego, nie tylko nie posiadała cech gwarancji, lecz miała charakter absolutnie niesądowy. Była uzależniona od zmiennej opinii publicznej i nie opierała się na uprzednio określonych kryteriach minimalnych. Była zatem całkowicie sprzeczna z wymogami spójności i przewidywalności wskazanymi w cytowanym powyżej wyroku w sprawie Vinter i Inni.

b) Rząd

100. Za punkt wyjścia Rząd przyjął stwierdzenie, że zgodnie z podejściem Trybunału w cytowanych powyżej sprawach Harkins i Edwards oraz Babar Ahmad i Inni kwestię kar pozbawienia wolności należy analizować w kontekście ekstradycji, a także należy pamiętać, że wniosek o ekstradycję skarżącego złożono wyłącznie w celu ścigania przed sądami USA oraz że nie było pewności, iż skarżący zostanie uznany winnym zarzucanych czynów.

101. Należy także uwzględnić fakt, że nawet w przypadku stwierdzenia wszystkich znamion przestępstw wskazanych w zarzutach A i B (zob. paragraf 13 powyżej), z tytułu których skarżącemu groziła kara dożywotniego pozbawienia wolności (zob. paragraf 15 powyżej), władze USA przedstawiły gwarancje, że nałożenie takiej kary ma charakter dyskrecjonalny i że sąd rozpoznający sprawę nie ma obowiązku nałożenia maksymalnej kary przewidzianej przepisami prawa. Ponadto w przypadku wymierzenia kary dożywotniego pozbawienia wolności istniały bezpośrednie i pośrednie prawne środki odwoławcze dotyczące skazania i wymiaru kary, możliwość złożenia wniosku o kontrolę wyroku skazującego, a także środki łagodzenia kary. Powyższe stanowiło uzupełnienie gwarancji przedstawionych przez władze USA, że skarżący zostanie postawiony przed sądami cywilnymi, że będzie przebywać wyłącznie w cywilnym zakładzie karnym oraz że nie istnieje zagrożenie wydania kary śmierci.

102. Rząd oświadczył, iż nie było podstaw, by wątpić w przedstawione gwarancje. Belgia związana była traktatem o ekstradycji ze Stanami Zjednoczonymi od roku 1901 i nigdy nie zanotowano przypadków nieprzestrzegania przez Stany Zjednoczone obowiązków wynikających z udzielonych gwarancji dyplomatycznych.

103. W każdym razie, zdaniem Rządu, realne ryzyko późniejszego skazania skarżącego na maksymalną karę przewidzianą w związku z przestępstwami wymienionymi w zarzutach A i B było ograniczone, co poświadczały dane zawarte w raportach Human Rights First potwierdzone danymi statystycznymi przedstawionymi przez Departament Sprawiedliwości USA dotyczącymi wyroków skazujących za akty terroryzmu (paragraf 29 powyżej). Z publikacji tych jasno wynikało, że wszystkie sprawy, w których nałożono kary dożywotniego pozbawienia wolności, dotyczyły przestępstw o wiele poważniejszych niż czyny zarzucane skarżącemu. Cytowany przez skarżącego przykład Richarda Reida (zob. paragraf 97 powyżej) mieścił się w tej samej kategorii, ponieważ Reid został aresztowany w trakcie wprowadzania planu w życie. W innych sprawach osoby podejrzane o popełnienie przestępstw takich jak wskazane w postawionych skarżącemu zarzutach A i/lub B nie zostały skazane na maksymalne kary przewidziane prawem USA.

104. W odniesieniu do kwestii, czy kara dożywotniego pozbawienia wolności grożąca skarżącemu w związku z przestępstwami wymienionymi w zarzutach A i B spełniała wymóg Trybunału wskazany w cytowanym powyżej wyroku w sprawie Kafkaris oraz była de iure i de facto redukowalna, Rząd zwrócił się do Trybunału z prośbą o przyjęcie takiej samej linii rozumowania jak w cytowanych powyżej sprawach Babar Ahmad i Inni oraz Harkins i Edwards.

105. Przy założeniu, że kwestia proporcjonalności była w niniejszej sprawie istotna mimo faktu, że wniosek o ekstradycję skarżącego złożono wyłącznie w celu ścigania, w pierwszej kolejności należy podkreślić, że ze względu na powagę zarzutów grożące mu kary nie były oczywiście nieproporcjonalne. Zatem jedynym pytaniem było, czy, pomimo że groziła mu kara dożywotniego pozbawienia wolności, skarżący miał jakiekolwiek szanse na zwolnienie.

106. Pierwszy z faktów, na który należy zwrócić uwagę, uznany przez skarżącego przed Conseil d’Etat, to ten, że w związku z prawnymi możliwościami uzyskania złagodzenia wyroku lub ułaskawienia przez Prezydenta w Stanach Zjednoczonych, opisanymi w nocie dyplomatycznej z dnia 10 sierpnia 2010 r., istniała de iure możliwość złagodzenia kar dożywotniego pozbawienia wolności.

107. Po drugie ustalono, że rzeczywiście kilkakrotnie dokonano złagodzenia wymiaru kary i udzielono ułaskawienia przez Prezydenta oraz że kary dożywotniego pozbawienia wolności były redukowalne również de facto. Rząd przedstawił dane statystyczne dotyczące ułaskawień i redukcji kar dokonanych od roku 1990, które są dostępne na amerykańskiej stronie internetowej Departamentu Sprawiedliwości. Rząd stwierdził, że dotychczas wszyscy Prezydenci USA korzystali z prawa do łagodzenia wymiaru kary i/lub prawa łaski. Prezydent George Bush skorzystał z prawa łaski w 2008 r. w sprawie osoby skazanej na karę dożywotniego pozbawienia wolności bez możliwości zwolnienia warunkowego za przestępstwo handlu narkotykami. Środki takie były stosowane również względem osób skazanych za przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu narodowemu, przykładowo w sprawie członków FALN cytowanej przez władze USA w nocie dyplomatycznej z dnia 10 sierpnia 2010 r.

108. Z faktu, iż nie zastosowano łagodzenia kary czy ułaskawienia przez Prezydenta względem osób skazanych na kary dożywotniego pozbawienia wolności za akty terroryzmu powiązane z Al-Kaidą, także nie można wyciągnąć innych wniosków. Należy zastosować linię rozumowania przyjętą w sprawie Iorgov przeciwko Bułgarii (nr 2) (nr 36295/02, 2 września 2010 r.): ponieważ kary nałożone przez władze USA za takie czyny zostały wymierzone niedawno, osobom skazanym nie przysługiwało jeszcze prawo składania wniosków o ułaskawienie przez Prezydenta. Środek taki jest dostępny dopiero po odbyciu części kary pozbawienia wolności. Brak ułaskawień w związku z takimi przestępstwami nie może zatem prowadzić do wniosku, że system ułaskawień nie funkcjonuje. Zakładając, że zostanie skazany, po odbyciu części kary skarżący będzie mógł, w odpowiednim terminie i zgodnie z przepisami prawa USA, złożyć wniosek o ułaskawienie lub złagodzenie kary przez Prezydenta. Za lub przeciwko zastosowaniu takiego środka przemawiać mogą różne czynniki lub też zmiana sytuacji i na obecnym etapie nie można spekulować, czy lub kiedy skarżący może zostać zwolniony.

109. Rząd oświadczył również, że system amerykański spełniał wymogi ustalone przez Trybunał w cytowanym powyżej wyroku Vinter i Inni, który – jak podkreślił Rząd – dotyczył kar dożywotniego pozbawienia wolności orzekanych obligatoryjnie, nie zaś dyskrecjonalnie, jak w niniejszej sprawie. Ułaskawienie przez Prezydenta stanowiło środek powszechnie znany, a zatem zgodnie z ustawodawstwem było przewidywalne, a także stanowiło środek odpowiedni i o wystarczająco szerokim zakresie, by więźniom odbywającym kary dożywotniego pozbawienia wolności zapewnić pewne prawne możliwości zwolnienia. W związku z tym należało także zauważyć, że system USA różni się od systemu Zjednoczonego Królestwa. Inaczej niż w Zjednoczonym Królestwie osoba skazana w Stanach Zjednoczonych mogła złożyć wniosek o ułaskawienie lub złagodzenie kary w dowolnym terminie. Okres czy charakter kary nie miały znaczenia. Osoba skazana miała prawo składania nieograniczonej liczby wniosków. Zgodnie z procedurą wymagana była uprzednia ocena przeprowadzona przez Prokuratora ds. Ułaskawień, działającego w ramach Departamentu Sprawiedliwości, który przedstawiał Prezydentowi niewiążącą opinię uwzględniającą okoliczności przestępstwa oraz charakter skarżącego.

2. Ocena Trybunału

110. Zarzucane naruszenie polegało na narażeniu skarżącego poprzez jego ekstradycję do Stanów Zjednoczonych na ryzyko wymierzenia nieredukowalnej kary dożywotniego pozbawienia wolności bez możliwości zwolnienia warunkowego, z naruszeniem wymogów artykułu 3 Konwencji.

111. Trybunał rozpocznie rozpoznawanie przedstawionej sprawy pewną liczbą ogólnych rozważań dotyczących własnego orzecznictwa odnośnie do artykułu 3, przy czym w pierwszej kolejności zajmie się kwestią kar dożywotniego pozbawienia wolności, a następnie przejdzie do zagadnienia wydalenia cudzoziemców z terytorium kraju. W następnej kolejności Trybunał zbada kwestię zastosowania zasad dotyczących kar dożywotniego pozbawienia wolności w szczególnej sytuacji skarżącej, który został wydany innemu państwu.

a) Zasady mające zastosowanie względem kar dożywotniego pozbawienia wolności

112. Z ugruntowanego orzecznictwa Trybunału wynika, że nałożenie kary dożywotniego pozbawienia wolności na dorosłego sprawcę przestępstwa nie jest samo w sobie zakazane lub niezgodne z artykułem 3 bądź innym artykułem Konwencji (zob. Kafkaris, cyt. powyżej, § 97, wraz z odwołaniami tamże), pod warunkiem, że nie jest rażąco nieproporcjonalne (zob. Vinter i Inni, cyt. powyżej, §§ 88 i 89). Trybunał stwierdzał jednakże, iż nałożenie na dorosłego niepodlegającej złagodzeniu kary dożywotniego pozbawienia wolności może rodzić wątpliwości w świetle artykułu 3 (zob. Kafkaris, cyt. powyżej, § 97).

113. Ta druga zasada stanowi podstawę dwóch kolejnych. Po pierwsze, artykuł 3 nie uniemożliwia odbywania, w praktyce, kar dożywotniego pozbawienia wolności w całości. Przepis artykułu 3 zakazuje, by kara dożywotniego pozbawienia wolności była nieredukowalna de iure i de facto. Po drugie, przy ustalaniu, czy w danej sprawie kara dożywotniego pozbawienia wolności może zostać uznana za nieredukowalną, Trybunał powinien zbadać, czy można uznać, że skazany na taką karę ma jakiekolwiek szanse na zwolnienie. Jeżeli prawo krajowe umożliwia kontrolę kary dożywotniego pozbawienia wolności w celu jej złagodzenia, darowania, zakończenia lub warunkowego zwolnienia więźnia, wystarczy to do spełnienia warunków artykułu 3 (zob. Kafkaris, cyt. powyżej, § 98 wraz z odwołaniami tamże).

114. Do niedawna Trybunał uznawał, że sama możliwość korekty kary dożywotniego pozbawienia wolności jest wystarczająca, by spełnić wymogi artykułu 3. Trybunał orzekał zatem, iż możliwość wcześniejszego zwolnienia, nawet w przypadku, gdy decyzja taka uzależniona jest od uznania głowy państwa (zob. Kafkaris, cyt. powyżej, § 103) lub też nadziei na łaskę Prezydenta w postaci ułaskawienia lub złagodzenia wyroku (zob. Iorgov przeciwko Bułgarii (nr 2), nr 36295/02, §§ 51 do 60, 2 września 2010 r.) wystarczała, by stwierdzić istnienie takiej możliwości.

115. W wyroku w sprawie Vinter i Inni, cyt. powyżej, Trybunał ponownie badał problem, w jaki sposob ustalić, czy w danej sprawie karę dożywotniego pozbawienia wolności można uznać za możliwą do złagodzenia. Trybunał rozważał tę kwestię w świetle celów kary, to jest zapobiegania i resocjalizacji (§§ 112 do 118). Odwołując się do zasady określonej wcześniej w wyroku w sprawie Kafkaris, Trybunał podkreślił, że aby kara dożywotniego pozbawienia wolności mogła być uznana za możliwą do złagodzenia, musi ona podlegać kontroli umożliwiającej władzom krajowym rozważenie, czy w życiu więźnia nastąpiły tak poważne zmiany oraz w czasie odbywania kary nastąpił taki postęp jego resocjalizacji, że dalsze pozbawienie wolności nie może być dłużej uzasadnione uprawnionymi względami penologicznymi (§ 119). Ponadto Trybunał po raz pierwszy wyjaśnił, że więzień skazany na dożywocie ma prawo wiedzieć, od początku odbywania kary, co musi zrobić, by jego zwolnienie mogło zostać rozpatrzone, i pod jakimi warunkami, w tym także kiedy może zostać przeprowadzona kontrola wymierzonej kary lub kiedy może złożyć wniosek w tej sprawie. W konsekwencji, w przypadku, gdy prawo krajowe nie przewiduje żadnego mechanizmu czy możliwości kontroli kary dożywotniego pozbawienia wolności, niezgodność z artykułem 3 na tej podstawie pojawia się już w chwili nałożenia kary dożywotniego pozbawienia wolności, nie zaś dopiero na późniejszym etapie uwięzienia (§ 122).

b) Zasady dotyczące wydaleń cudzoziemców

116. Zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem ochrona przed traktowaniem zakazanym na podstawie artykułu 3 ma charakter absolutny, w związku z czym ekstradycja osoby przez Układające się Państwo może rodzić problemy w świetle tego przepisu i skutkować odpowiedzialnością takiego Państwa na podstawie Konwencji w przypadku, gdy istnieją poważne podstawy, by sądzić, że po dokonaniu ekstradycji do państwa występującego o ekstradycję dana osoba będzie narażona na ryzyko traktowania niezgodnego z artykułem 3 (zob. Soering przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, 7 lipca 1989 r., § 88, Seria A nr 161). Fakt, że sprawcą złego traktowania jest państwo niebędące stroną Konwencji, jest tu bez znaczenia (zob. Saadi, cyt. powyżej, § 138). W takich przypadkach artykuł 3 implikuje obowiązek niewydawania danej osoby takiemu państwu, nawet jeżeli nie jest ono Stroną Konwencji. Trybunał nie dokonuje rozróżnienia ze względu na podstawę prawną wydania; przyjmuje to samo podejście wobec spraw dotyczących zarówno wydalenia, jak i ekstradycji (zob. Harkins i Edwards, cyt. powyżej, § 120, oraz Babar Ahmad i Inni, cyt. powyżej, § 168).

117. Ponadto Trybunał przypomina, że w pełni zdaje sobie sprawę z trudności, z jakimi muszą mierzyć się państwa w związku z ochroną ludności przed przemocą terrorystyczną, która sama w sobie stanowi poważne zagrożenie dla praw człowieka. Z tego względu Trybunał nie lekceważy stopnia niebezpieczeństwa terroryzmu oraz zagrożenia, jakie stanowi on dla społeczeństwa (zob. Othman (Abu Qatada) przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, nr 8139/09, § 183, ETPCz 2012 r., wraz z odwołaniami tamże). W obliczu takiego zagrożenia uznaje za uprawnione, by Układające się Państwa podejmowały zdecydowane działania względem osób zaangażowanych w akty terroryzmu ( ibid). Wreszcie Trybunał nie zapomina o podstawowym celu ekstradycji, jakim jest uniemożliwienie, by ukrywający się sprawcy przestępstw uniknęli sprawiedliwości, ani o korzyściach ekstradycji z perspektywy wszystkich państw w sytuacji, gdy zbrodnia przybiera szerszy wymiar międzynarodowy (zob. Soering, cyt. powyżej, § 86).

118. Żaden z tych elementów nie wpływa jednak na absolutny charakter artykułu 3. Jak Trybunał wielokrotnie podkreślał, zasada ta nie dopuszcza żadnych wyjątków. Z tego względu, od czasu wydania wyroku w sprawie Chahal przeciwko Zjednoczonemu Królestwu (15 listopada 1996 r., §§ 80 i 81, Reports of Judgments and Decisions 1996-V), zasada ta wielokrotnie wymagała powtórzenia, że w celu ustalenia, czy dane państwo ponosi odpowiedzialność w kontekście artykułu 3, działania danej osoby, niezależnie od tego, jak byłyby niepożądane czy niebezpieczne, nie mogą stanowić istotnego względu, a także, że nie można oceniać wagi ryzyka złego traktowania w kontekście przyczyn wskazanych jako podstawy wydalenia (zob. Saadi, cyt. powyżej, § 138; zob. także Daoudi przeciwko Francji, nr 19576/08, § 64, 3 grudnia 2009 r., oraz M. S. przeciwko Belgii, nr 50012/08, §§ 126 i 127, 31 stycznia 2012 r.).

119. W celu określenia takiej odpowiedzialności Trybunał musi koniecznie ocenić sytuację w państwie występującym o ekstradycję z punktu widzenia wymogów artykułu 3. Nie skutkuje to jednak uczynieniem z Konwencji instrumentu rządzącego działaniami państw niebędących stronami Konwencji ani żądaniem, by Układające się Państwa narzucały takim państwom wymogi wynikające z Konwencji (zob. Soering, cyt. powyżej, § 86, oraz Al-Skeini i Inni przeciwko Zjednoczonemu Królestwu [WI], nr 55721/07, § 141, ETPCz 2011 r.). W odniesieniu do ewentualnej odpowiedzialności na podstawie Konwencji, ponosić ją może Układające się Państwo dokonujące ekstradycji ze względu na podjęcie działania, którego bezpośrednią konsekwencją jest narażenie osoby na zakazane złe traktowanie (zob. Soering, cyt. powyżej, § 91; Mamatkulov i Askarov przeciwko Turcji [WI], nr 46827/99 oraz 46951/99, § 67, ETPCz 2005–I; oraz Saadi, cyt. powyżej, § 126).

120. Jeżeli ekstradycja może mieć w państwie występującym o ekstradycję konsekwencje niezgodne z artykułem 3 Konwencji, Układające się Państwo nie może dokonać ekstradycji. Celem takiego wymogu jest zapewnienie skuteczności gwarancji przewidzianej artykułem 3 w związku z poważnym i nieodwracalnym charakterem zarzuconego grożącego cierpienia (zob. Soering, cyt. powyżej, § 90).

c) Zastosowanie zasad w niniejszej sprawie

121. Trybunał zauważa, że skarżący został wydany Stanom Zjednoczonym, gdzie obecnie podlega ściganiu na podstawie zarzutów dotyczących aktów terroryzmu z inspiracji Al-Kaidy oraz że, jeżeli zostanie uznany winnym i skazany za jedno z tych przestępstw, będzie podlegać możliwości dyskrecjonalnego zasądzenia maksymalnej kary dożywotniego pozbawienia wolności. Kara ta ma charakter dyskrecjonalny w tym względzie, że sędzia może nałożyć karę mniej surową, z możliwością wymierzenia kary na czas określony.

122. Trybunał zbada, czy – przy uwzględnieniu grożącego ryzyka – ekstradycja skarżącego naruszyła artykuł 3 Konwencji. W przeszłości Trybunał kilkakrotnie zajmował się problemem ryzyka kary dożywotniego pozbawienia wolności. W każdej ze spraw Trybunał podejmował próbę ustalenia, na podstawie gwarancji dyplomatycznych udzielanych przez państwo występujące o ekstradycję, czy ekstradycja poszczególnych osób faktycznie narażała je na takie ryzyko, a jeżeli tak, czy istniała możliwość złagodzenia kary dożywotniego pozbawienia wolności tak, by osoby te mogły mieć nadzieję na zwolnienie (zob. między innymi Nivette przeciwko Francji (dec.), nr 44190/98, ETPCz 2001-VII; Einhorn przeciwko Francji (dec.), nr 71555/01, ETPCz 2001-XI; Salem przeciwko Portugal (dec.), nr 26844/04, 9 maja 2006 r.; Olaechea Cahuas przeciwko Hiszpanii, nr 24668/03, ETPCz 2006-X; oraz Schuchter przeciwko Włochom, (dec.), nr 68476/10, 11 października 2011 r.).

123. Kwestia ta pojawiła się ponownie w sprawach Harkins i Edwards oraz Babar Ahmad i Inni, cyt. powyżej. W sprawach tych większości skarżących groziła ekstradycja ze Zjednoczonego Królestwa do Stanów Zjednoczonych, gdzie oskarżono ich o przestępstwa związane z aktami terroryzmu z inspiracji Al-Kaidy, a w przypadku skazania groziły im obligatoryjne bądź dyskrecjonalne kary dożywotniego pozbawienia wolności.

124. Odwołując się do własnego orzecznictwa dotyczącego kar dożywotniego pozbawienia wolności w systemie krajowym, przyjętego w wyroku w sprawie Kafkaris (zob. paragrafy 112 do 114 powyżej), Trybunał uznał, że przy braku rażącej nieproporcjonalności dyskrecjonalna kara dożywotniego pozbawienia wolności bez możliwości zwolnienia warunkowego skutkowałaby powstaniem problemu w świetle artykułu 3 wówczas, gdy można by wykazać, że dalsze uwięzienie skarżącego nie jest uzasadnione uprawnionymi względami penologicznymi oraz że nie ma możliwości złagodzenia kary de facto i de iure (zob. Harkins i Edwards, cyt. powyżej, § 135 oraz Babar Ahmad i Inni, cyt. powyżej, §§ 241 and 242).

125. Trybunał stwierdził następnie, że skarżący, którzy nie zostali skazani, a zatem nie rozpoczęli jeszcze nawet odbywania kary nałożonej wskutek skazania, nie wykazali, iż w przypadku ekstradycji ich uwięzienie w Stanach Zjednoczonych nie służyłoby żadnemu uprawnionemu celowi penologicznemu. Za jeszcze mniej pewne Trybunał uznał fakt, że gdyby do tego doszło, władze USA odmówiłyby skorzystania z dostępnych mechanizmów łagodzenia kary (zob. Harkins i Edwards, cyt. powyżej, §§ 140 i 142, oraz Babar Ahmad i Inni, cyt. powyżej, §§ 130, 131 i 243). Trybunał doszedł zatem do wniosku, że ryzyko nałożenia kar dożywotniego pozbawienia wolności nie stało na przeszkodzie ekstradycji skarżących.

126. W niniejszej sprawie Trybunał zauważa, iż przed ekstradycją skarżący znajdował się w sytuacji bardzo zbliżonej do sytuacji skarżących w sprawie Babar Ahmad i Inni.

127. Zgodnie z podejściem przyjętym w tejże sprawie Trybunał uznaje, że ze względu na wagę zarzuconych skarżącym przestępstw terrorystycznych oraz fakt, że karę wymierzyć można jedynie po uwzględnieniu przez sąd wszystkich istotnych elementów łagodzących i obciążających, dyskrecjonalna kara dożywotniego pozbawienia wolności nie byłaby rażąco nieproporcjonalna (zob. Babar Ahmad i Inni, cyt. powyżej, § 243).

128. Pozwany Rząd zasadniczo argumentował, iż w celu określenia, czy kara taka była zgodna z artykułem 3 Konwencji w kontekście ekstradycji, zastosować należy „test”, jaki Trybunał zastosował w sprawach Harkins i Edwards oraz Babar Ahmad i Inni, a także stwierdził, że w niniejszej sprawie nic nie uzasadniało rezygnacji z takiego „testu” na podstawie bardziej aktualnego orzecznictwa przyjętego w wyroku Vinter i Inni.

129. Zdaniem Rządu uwzględnić należy fakt, że skarżący został wydany wyłącznie w celu postawienia przed sądem, że nie został jeszcze skazany i że z tego względu nie było możliwe stwierdzenie, przed jego skazaniem, czy kiedykolwiek nastąpi moment, w którym jego uwięzienie nie będzie dłużej służyć żadnemu celowi penologicznemu ani też spekulowanie odnośnie do sposobu, w jaki – w tym szczególnym momencie – władze USA zastosują dostępne mechanizmy. W opinii Rządu fakt, iż w sprawie Vinter i Inni (§ 122) Trybunał uznał, że za datę początkową określania zgodności z artykułem 3 Konwencji przyjąć należy datę nałożenia kary dożywotniego pozbawienia wolności nie ma w niniejszej sprawie zastosowania, ponieważ skarżący nie został jeszcze skazany.

130. Trybunał uznaje, że musi odrzucić ten argument, ponieważ skutkuje on wyeliminowaniem prewencyjnego celu artykułu 3 Konwencji w sprawach wydaleń cudzoziemców, jakim jest zapobieganie narażaniu takich osób na kary lub traktowanie o poziomie surowości zakazanym przepisem tego artykułu. Trybunał przypomina, że artykuł 3 wymaga, by Układające się Państwa zapobiegały stosowaniu takiego traktowania lub nakładaniu takich kar (zob. paragraf 120 powyżej). Ponadto Trybunał uznaje, podobnie jak we wszystkich sprawach dotyczących ekstradycji od czasu sprawy Soering, że musi oceniać ryzyko ponoszone przez skarżącego w świetle artykułu 3 ex ante, to jest – w niniejszej sprawie – przed jego możliwym skazaniem w Stanach Zjednoczonych, nie zaś ex post facto, jak sugeruje Rząd.

131. Trybunał ma za zadanie upewnić się, czy ekstradycja skarżącego była zgodna z artykułem 3, a zatem rozważyć, czy grożąca skarżącemu dyskrecjonalna kara dożywotniego pozbawienia wolności spełnia kryteria, jakie Trybunał określił w tym zakresie w swoim orzecznictwie (zob. paragrafy 112 do 115 powyżej).

132. W tym względzie Rząd zapewnił, że system amerykański spełniał oba wymogi wskazane przez Trybunał w wyroku Kafkaris oraz nowe kryteria ustalone przez Trybunał w wyroku Vinter i Inni. Rząd oświadczył, że istniały prawne ( de iure) możliwości złagodzenia grożącej skarżącemu kary dożywotniego pozbawienia wolności, ponieważ zgodnie z Konstytucją USA miałby on prawo złożyć wniosek o ułaskawienie lub złagodzenie kary przez Prezydenta. Mógł złożył taki wniosek w dowolnym czasie po uprawomocnieniu się wyroku skazującego, dowolną ilość razy. Wniosek taki byłby rozpatrywany przez Prokuratora ds. Ułaskawień, który sporządziłby dla Prezydenta opinię o charakterze niewiążącym. W opinii Rządu, podstawy uzyskania łaski były wystarczająco szerokie, a w każdym razie szersze niż stosowane w Zjednoczonym Królestwie, zgodnie z oceną dokonaną w wyroku Vinter i Inni. Dyskrecjonalna kara dożywotniego pozbawienia wolności była redukowalna również faktycznie ( de facto). Rząd powołał się na gwarancje dyplomatyczne i statystyki przedstawione przez władze USA, z których wynikało, że wszyscy Prezydenci USA korzystali z prawa łaski i/lub złagodzenia kary oraz że stosowali je już wcześniej względem osób skazanych na kary dożywotniego pozbawienia wolności lub uwięzionych za przestępstwa dotyczące bezpieczeństwa narodowego.

133. Skarżący oświadczył, że jego jedyna „nadzieja na zwolnienie” uzależniona była od szans pozytywnego rozpatrzenia jego wniosku o ułaskawienie lub złagodzenie kary przez Prezydenta, które po atakach terrorystycznych z 11 września 2001 r. były praktycznie zerowe. Możliwość taka, uzależniona w pełni od uznania władz wykonawczych, nie stanowiła gwarancji i nie była oparta na żadnym uprzednio określonym kryterium. Z tego względu grożącej mu dyskrecjonalnej kary dożywotniego pozbawienia wolności nie można uznać za redukowalną de iure i de facto w rozumieniu wyroku Trybunału w sprawie Vinter i Inni.

134. Trybunał rozumie, że przepisy prawa USA, na które władze USA powoływały się w nocie dyplomatycznej z dnia 10 sierpnia 2010 r., nie przewidywały możliwości zwolnienia warunkowego w przypadku kary dożywotniego pozbawienia wolności, zarówno obligatoryjnej, jak i dyskrecjonalnej, lecz wnioskuje, że istnieją pewne możliwości złagodzenia takiej kary. Kara może zostać złagodzona na podstawie istotnej współpracy więźnia w śledztwie w jego własnej sprawie oraz w ściganiu jednej lub więcej osób trzecich. Może także zostać złagodzona z pilnych względów humanitarnych. Ponadto zgodnie z Konstytucją USA więźniowie mogą wnosić o złagodzenie kary lub ułaskawienie przez Prezydenta (zob. paragrafy 27 oraz 79 do 83 powyżej).

135. Trybunał zauważa następnie, że mimo wymogu wskazanego wyraźnie w dniu 10 czerwca 2010 r. przez Izbę Oskarżeń Sądu Apelacyjnego w Brukseli w opinii dotyczącej ekstradycji skarżącego (zob. paragraf 26 powyżej), władze USA w żadnym momencie nie przedstawiły gwarancji, że skarżący uniknie kary dożywotniego pozbawienia wolności lub też, że w przypadku wymierzenia takiej kary, towarzyszyć jej będzie skrócenie lub złagodzenie (por. Olaechea Cahuas, cyt. powyżej, § 43, oraz Rushing przeciwko Holandii (dec.), nr 3325/10, § 26, 27 listopada 2012 r.). Z tego względu nie musi ustalać, czy w niniejszej sprawie gwarancje przedstawione przez władze występujące o ekstradycję są wystarczające z punktu widzenia treści, by zagwarantować ochronę skarżącego przed ryzykiem wymierzenia kary niezgodnej z artykułem 3 Konwencji. Trybunał uznaje, że w każdym razie wyjaśnienia władz USA dotyczące wymierzania kar oraz odniesienia do właściwych przepisów ustawodawstwa USA w sprawie łagodzenia kar i ułaskawienia przez Prezydenta są bardzo ogólne i niejasne, i nie mogą zostać uznane za wystarczająco precyzyjne (zob. Othman (Abu Qatada), cyt. powyżej, § 189).

136. Trybunał przechodzi następnie do kluczowej kwestii niniejszej sprawy, która obejmuje ustalenie, czy prócz przedstawionych gwarancji, przepisy ustawodawstwa USA regulujące możliwości łagodzenia kar dożywotniego pozbawienia wolności oraz ułaskawienia przez Prezydenta spełniały kryteria określone przez Trybunał w celu przeprowadzenia oceny redukowalności kary dożywotniego pozbawienia wolności oraz jej zgodności z artykułem 3 Konwencji.

137. By odpowiedzieć na to pytanie, nie potrzeba długich wywodów: Trybunał musi jedynie odnotować, że o ile przywołane przepisy wskazują na istnienie „nadziei na zwolnienie” w rozumieniu wyroku w sprawie Kafkaris – nawet jeżeli można mieć wątpliwości co do realności takich szans w praktyce – żadna z przewidzianych procedur nie stanowi mechanizmu kontroli, który wymagałby od władz krajowych ustalenia, na podstawie obiektywnych, uprzednio określonych kryteriów, o których więzień posiada szczegółową wiedzę w czasie nałożenia kary dożywotniego pozbawienia wolności, czy w okresie odbywania kary więzień się zmienił i poczynił takie postępy, że dalsze uwięzienie przestało być uzasadnione na podstawie uprawnionych względów penologicznych (zob. paragraf 115 powyżej).

138. W takich okolicznościach Trybunał uznaje, że nie można uznać kary dożywotniego pozbawienia wolności grożącej skarżącemu za redukowalną dla celów artykułu 3 Konwencji w rozumieniu wyroku Vinter i Inni. Narażając skarżącego na ryzyko traktowania sprzecznego z tym przepisem Rząd spowodował, że pozwane Państwo ponosi odpowiedzialność w kontekście Konwencji.

139. Trybunał uznaje zatem, że ekstradycja skarżącego do Stanów Zjednoczonych stanowiła naruszenie artykułu 3 Konwencji.

II. ZARZUT NARUSZENIA ARTYKUŁU 34 KONWENCJI

140. Skarżący podniósł zarzut, że jego ekstradycja do Stanów Zjednoczonych naruszyła środek tymczasowy wskazany przez Trybunał zgodnie z artykułem 39 Regulaminu Trybunału, a więc że w rezultacie ekstradycja naruszyła jego prawo do skargi indywidualnej. Powołał się na artykuł 34 Konwencji, który brzmi następująco:

„Trybunał może przyjmować skargi każdej osoby, organizacji pozarządowej lub grupy jednostek, która uważa, że stała się ofiarą naruszenia przez jedną z Wysokich Układających się Stron praw zawartych w niniejszej konwencji lub jej protokołach. Wysokie Układające się Strony zobowiązują się nie przeszkadzać w żaden sposób skutecznemu wykonywaniu tego prawa.”

Artykuł 39 Regulaminu Trybunału brzmi następująco:

„1. Izba lub, w odpowiednich przypadkach, Przewodniczący Sekcji lub sędzia powołany zgodnie z ustępem 4 niniejszego artykułu może, na wniosek strony lub innej osoby zainteresowanej lub z własnej inicjatywy, zalecić stronom zastosowanie dowolnego środka tymczasowego, jaki uzna za stosowny z punktu widzenia interesów stron lub właściwego toku postępowania.

2. Jeżeli zostanie to uznane za stosowne, Komitet Ministrów może zostać niezwłocznie powiadomiony o środku zastosowanym w danej sprawie.

3. Izba lub, w odpowiednich przypadkach, Przewodniczący Sekcji lub sędzia powołany zgodnie z ustępem 4 niniejszego artykułu może zażądać przedstawienia przez strony informacji dotyczących wszelkich kwestii związanych z wykonaniem zaleconego środka tymczasowego.”

A. Oświadczenia stron

141. Skarżący oświadczył, że decyzję o jego ekstradycji z naruszeniem środka tymczasowego wskazanego przez Trybunał podjęto bez rozpatrzenia względów prawnych, na skutek świadomej decyzji politycznej opartej na błędnych podstawach. Rząd nie przedstawił dowodów potwierdzających tzw. niebezpieczeństwo ze strony skarżącego. Ponadto względem skarżącego nie toczyło się żadne dochodzenie będące konsekwencją próby ucieczki czy aktów prozelityzmu. Przeciwnie, wszystkie opinie naczelników zakładów karnych, w których skarżący przebywał, zawierały informacje o jego nienagannym zachowaniu. Jedyną podstawą działania Rządu belgijskiego była polityczna determinacja, by możliwie szybko wydać skarżącego władzom USA oraz uniknąć wyroku Trybunału uznającego, że ekstradycja będzie stanowić naruszenie artykułu 3. Determinacja ta była oczywista od dłuższego czasu, co potwierdzają wielokrotnie składane wnioski o uchylenie środka tymczasowego, podczas gdy toczące się postępowanie apelacyjne przed Conseil d’Etat nie miało skutku zawieszającego w odniesieniu do decyzji o ekstradycji. Podejmując takie działanie, Rząd w nieodwracalny sposób naruszył prawo skarżącego do skargi indywidualnej, jako że skarżący obecnie nie miał prawnej – na skutek ekstradycji, ani też merytorycznej możliwości – przebywając w pojedynczej celi więziennej praktycznie odcięty od świata zewnętrznego, skutecznego dochodzenia swojej skargi do Trybunału.

142. Rząd, podkreślił, po pierwsze, że zgodnie z orzecznictwem Trybunału, w szczególności z wyrokiem w sprawie Mamatkulov i Askarov (cyt. powyżej, § 108), celem zastosowania środka tymczasowego było umożliwienie skorzystania z prawa do skargi indywidualnej zagwarantowanego przepisem artykułu 34 Konwencji, a zatem ochronę przedmiotu skargi w sytuacji, gdy Trybunał uznał, że istnieje ryzyko poniesienia przez skarżącego nieodwracalnej szkody. Jednakże w niniejszej sprawie ze względu na niedopuszczalny charakter skargi (zob. paragraf 39 powyżej) Trybunał powinien był wywnioskować, że środek tymczasowy nie posiadał rzeczywistego uzasadnienia.

143. Po drugie, Rząd przedstawił podstawy dokonania ekstradycji w dniu 3 października 2013 r. Decyzję o ekstradycji podjęto już po wydaniu przez Conseil d’Etat wyroku w dniu 23 września 2013 r., w którym szczegółowo wyjaśniono, przy pełnej znajomości orzecznictwa Trybunału, dlaczego zarzuty skarżącego dotyczące naruszenia Konwencji były bezzasadne. Zarówno Minister, jak i Conseil d’Etat byli przekonani, na podstawie gwarancji przedstawionych przez władze USA, że skarżący nie zostanie poddany traktowaniu niezgodnemu z artykułem 3 Konwencji. Ponadto skarżący stanowił zagrożenie dla prawa i porządku w Belgii ze względu na prozelityzm w więzieniu, kontakty z kołami skrajnych dżihadystów oraz próby ucieczki, a im dłużej przebywał w więzieniu, tym bardziej prawdopodobna stawała się możliwość wydania przez prowadzące dochodzenie organa sądowe nakazu jego zwolnienia. Rząd nie chciał ponosić ryzyka, że nie będzie w stanie dopełnić zobowiązania do wydania skarżącego Stanom Zjednoczonym z tego względu, że skarżący uciekł lub został zwolniony.

B. Ocena Trybunału

144. Trybunał przypominał niedawno, w sprawie Savriddin Dzhurayev przeciwko Rosji, nr 71386/10, §§ 211 do 213, ETPCz 2013 r. (wyciąg), podstawowe znaczenie i kluczową rolę środków tymczasowych dla systemu Konwencji. Trybunał odnosi się obecnie do tego wyroku.

145. Rozpoznając niniejszą sprawę w kontekście tych zasad, Trybunał przypomina, że w dniu 6 grudnia 2011 r. przychylił się do wniosku skarżącego o zastosowanie artykułu 39 Regulaminu Trybunału i wskazał, że w interesie stron i niezakłóconego przebiegu postępowania przed Trybunałem Rząd belgijski nie powinien dokonywać ekstradycji skarżącego do Stanów Zjednoczonych. Trybunał przypomina również, iż trzykrotnie odmawiał przyjęcia wniosku Rządu o uchylenie środka tymczasowego i wielokrotnie wyjaśniał – po raz ostatni w dniu 18 czerwca 2013 r. – że środek ten został wskazany do dnia zakończenia postępowania przed Trybunałem. Rząd był zatem w pełni świadomy zakresu stosowania tego środka.

146. Mimo to, w dniu 3 października 2013 r. Belgia dokonała ekstradycji skarżącego do Stanów Zjednoczonych (zob. paragraf 62 powyżej).

147. Rząd sugerował, że środek tymczasowy nie był uzasadniony z tego względu, iż był „przedwczesny” oraz że po dokonaniu oceny dopuszczalności Trybunał powinien był zweryfikować jego uzasadnienie.

148. Trybunał zauważa, że w dniu publikacji dekretu ministerialnego dotyczącego zgody na ekstradycję skarżącego wskazał Rządowi belgijskiemu, iż powinien wstrzymać ekstradycję (zob. paragraf 39 powyżej). Mimo że w danym czasie skarżący miał możliwość złożenia do Conseil d’Etat wniosku o kontrolę sądową tego dekretu, działanie takie nie miało mocy zawieszającej względem ekstradycji, a zatem nie spełniało wymogów Trybunału z punktu widzenia skuteczności w rozumieniu artykułu 13 Konwencji (zob. mutatis mutandis Čonka przeciwko Belgii, nr 51564/99, § 83, ETPCz 2002–I; Hirsi Jamaa i Inni przeciwko Włochom [WI], nr 27765/09, § 200, ETPCz 2012 r.; oraz De Souza Ribeiro przeciwko Francji [WI], nr 22689/07, § 82, ETPCz 2012 r.). Zatem zgodnie z orzecznictwem fakt, że środek ten nie został wyczerpany, pozostawał bez znaczenia.

149. Rząd przyznał, że władze belgijskie działały z naruszeniem środka tymczasowego wskazanego przez Trybunał. Rząd uznawał jednakże, iż takie postępowanie było uzasadnione ze względu na gwarancje, że skarżący nie zostanie poddany traktowaniu sprzecznemu z Konwencją, oraz z tego względu, że należało dołożyć wszelkich możliwych starań, by zapewnić przekazanie go władzom USA w związku z ryzykiem ucieczki lub wydania sądowego postanowienia o jego zwolnieniu. Postępowanie przed Trybunałem naraziło na szwank zobowiązania Belgii względem Stanów Zjednoczonych, a jego przedłużanie skutkowało pogłębieniem ryzyka, że skarżący ucieknie władzom belgijskim.

150. Trybunał zauważa, że pozwane Państwo rozmyślnie i nieodwracalnie obniżyło poziom ochrony praw wynikających z artykułu 3 Konwencji, które skarżący usiłował zachować poprzez wniesienie skargi do Trybunału. Na skutek ekstradycji uznanie naruszenia Konwencji stało się co najmniej bezprzedmiotowe, jako że skarżący został wydalony do kraju niebędącego Stroną tego instrumentu, w którym skarżący twierdził, że zostanie poddany traktowaniu niezgodnemu z Konwencją.

151. Trybunał uznaje, iż żaden z argumentów przedstawionych przez Rząd belgijski nie uzasadniał braku przestrzegania środka tymczasowego. Mimo że Rząd nigdy nie ukrywał przed Trybunałem swojej niezręcznej pozycji wobec władz USA oraz pragnienia uchylenia środka tymczasowego, w żadnym momencie Rząd nie wspomniał o ewentualnych próbach wyjaśnienia sytuacji tymże władzom bądź znalezienia rozwiązania alternatywnego względem aresztowania skarżącego przy jednoczesnym utrzymaniu nadzoru nad skarżącym przed władze belgijskie. Ponadto, mając świadomość, że Trybunał zbadał i odrzucił wszystkie argumenty przedstawione przez Rząd w celu przekonania Trybunału do zakończenia stosowania środka, w tym gwarancje dyplomatyczne przedstawione przez władze USA, państwo belgijskie nie powinno było, po wydaniu wyroku Conseil d’Etat, zastępować oceny takich gwarancji i przedmiotu skargi przez Trybunał własną oceną i podejmować decyzji o niezastosowaniu środka tymczasowego wskazanego przez Trybunał.

152. Trybunał przypomina także, iż dla skutecznego skorzystania z prawa do skargi indywidualnej wymagane jest, by Trybunał miał możliwość, przez cały okres postępowania przed nim, zbadania skargi zgodnie z jego standardową procedurą.

153. Faktem jest, iż w niniejszej sprawie skarżący przebywa w pojedynczej celi w Stanach Zjednoczonych oraz, co potwierdziła jego adwokat, jego kontakty ze światem zewnętrznym są bardzo ograniczone (zob. paragrafy 64 do 67 powyżej). Nie wydaje się, by miał on możliwości bezpośredniego kontaktu ze swoim przedstawicielem przed Trybunałem. Czynniki te wystarczają, by Trybunał uznał, że działania Rządu utrudniły skarżącemu skorzystanie z prawa do skargi indywidualnej oraz że w rezultacie utrudnione zostało wykonanie praw zagwarantowanych artykułem 34 Konwencji (zob. mutatis mutandis, Shtukaturov przeciwko Rosji, nr 44009/05, § 147, 27 marca 2008 r., oraz Toumi przeciwko Włochom, nr 25716/09, § 76, 5 kwietnia 2011 r.).

154. W świetle posiadanych informacji Trybunał uznaje, że wskutek rozmyślnego braku zastosowania się do środka tymczasowego wskazanego zgodnie z artykułem 39 Regulaminu Trybunału, pozwane Państwo nie dotrzymało swoich zobowiązań wynikających z artykułu 34 Konwencji.

III. POZOSTAŁE ZARZUTY NARUSZENIA KONWENCJI

A. Pozostały zarzut naruszenia artykułu 3

155. Skarżący podniósł zarzut, że warunki pozbawienia wolności w Belgii stanowiły traktowanie sprzeczne z artykułem 3 Konwencji. Skarżył się na ciągłe przenoszenie z jednego więzienia do innego, warunki takich transferów oraz szczególne środki bezpieczeństwa stosowane względem jego osoby w okresie uwięzienia. Na poparcie tego zarzutu przedstawił kilka raportów sporządzonych przez psychiatrów, wskazujących na negatywny wpływ takiej sytuacji na jego zdrowie psychiczne.

156. Rząd podkreślił, że skarżący nie wszczął postępowania sądowego dotyczącego warunków pozbawienia wolności i transferów.

157. W związku z brakiem postępowania przed sądami krajowymi dotyczącego tego zarzutu Trybunał stwierdza, że musi on zostać oddalony z uwagi na niewyczerpanie krajowych środków odwoławczych.

158. W konsekwencji, niniejsza część skargi jest niedopuszczalna w rozumieniu artykułu 35 ust. 1 Konwencji i musi zostać oddalona zgodnie z artykułem 35 ust. 4

B. Zarzut naruszenia artykułu 6 ust. 1 Konwencji

159. Skarżący oświadczył, iż w trakcie postępowania sądowego dotyczącego wykonalności amerykańskiego nakazu aresztowania nie korzystał z prawa do rzetelnego procesu ani z gwarancji, jakie powinny towarzyszyć postępowaniu karnemu. Powołał się na artykuł 6 ust. 1 Konwencji, który stanowi, że:

„Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej.”

160. Trybunał przypomina, że postępowanie ekstradycyjne nie obejmuje rozstrzygania o prawach i obowiązkach skarżącego o charakterze cywilnym oraz że nie dotyczy ono meritum oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej w rozumieniu artykułu 6 ust. 1 Konwencji (zob. Raf przeciwko Hiszpanii (dec.), nr 53652/00, 21 listopada 2000 r.; Peñafiel Salgado przeciwko Hiszpanii (dec.), nr 65964/01, 16 kwietnia 2002 r.; Sardinas Albo przeciwko Włochom (dec.), nr 56271/00, ETPCz 2004-I; Cipriani przeciwko Włochom (dec.), nr 22142/07, 30 marca 2010 r.; oraz Schuchter, decyzja cyt. powyżej). Z tego względu przepis artykułu 6 ust. 1 Konwencji nie ma zastosowania względem zaskarżanego postępowania ekstradycyjnego.

161. W rezultacie niniejsza część skargi jest niezgodna z przepisami Konwencji ratione materiae w rozumieniu artykułu 35 ust. 3 lit. a) i musi zostać oddalona zgodnie z artykułem 35 ust. 4.

C. Zarzut naruszenia artykułu 4 Protokołu nr 7

162. W pierwotnej skardze skarżący podniósł zarzut, że jego ekstradycja naruszała artykuł 4 Protokołu nr 7, który brzmi następująco:

„1. Nikt nie może być ponownie sądzony lub ukarany w postępowaniu przed sądem tego samego państwa za przestępstwo, za które został uprzednio skazany prawomocnym wyrokiem lub uniewinniony zgodnie z ustawą i zasadami postępowania karnego tego Państwa.

2. Postanowienia poprzedniego ustępu nie stoją na przeszkodzie wznowieniu postępowania zgodnie z ustawą i zasadami postępowania karnego danego Państwa, jeśli wyjdą na jaw nowo odkryte fakty lub jeśli w poprzednim postępowaniu popełniono poważną pomyłkę, która mogła mieć wpływ na wynik sprawy.

3. Żadne z postanowień niniejszego artykułu nie może być uchylone na podstawie artykułu 15 Konwencji.”

Protokół nr 7 wszedł w życie w odniesieniu do Belgii w dniu 1 lipca 2012 r.

163. Skarżący zwrócił się do Trybunału z prośbą o stwierdzenie, że nakaz aresztowania wydany w dniu 16 listopada 2007 r. przez Sąd Dystryktu Kolumbia nie mógł zostać uznany za wykonalny bez naruszenia zasady ne bis in idem. Oświadczył, iż z analizy akt sprawy karnej oraz wydanych decyzji wynikało, że wszystkie „uwidocznione czynności” ( overt acts) wymienione przez władze USA celem uzasadnienia pierwszego zarzutu i powtórzone w celu uzasadnienia pozostałych zarzutów zostały wspomniane i/lub wyszczególnione w trakcie śledztwa prowadzonego w Belgii.

164. Nawet zakładając, że ta część skargi pozostaje w zgodzie z Konwencją rationae temporis, Trybunał przypomina, że w swoim orzecznictwie stwierdzał, iż artykuł 4 Protokołu 7 nie chroni zasady ne bis in idem w zakresie śledztw i skazań w różnych Państwach (zobacz m. in., Gestra v. Italy (dec.), nr 21072/92, 16 stycznia 1995 r.; Amrollahi v. Denmark (dec.), nr 56811/00, 28 czerwca 2001 r.; Da Luz Domingues Ferreira v. Belgium (dec.), nr 50049/99, 6 lipca 2006 r.; and Sarria v. Poland (dec.), nr 45618/09, 18 grudnia 2012 r.).

165. W każdym razie, w dekrecie ministerialnym dotyczącym zgody na ekstradycję skarżącego wyjaśniono, iż przepisy prawa USA dokonują wyraźnego rozgraniczenia pomiędzy rzeczywistymi przestępstwami, na podstawie których wniesiono o ekstradycję, a „uwidocznionymi czynnościami” ( overt acts), tj. jedynie elementami przedstawionymi w celu uzasadnienia zarzutów (zob. paragraf 31 powyżej). Conseil d’Etat zauważyła, że z porównania wszystkich „uwidocznionych czynności” ( overt acts) z zarzutami postawionymi w Belgii wynikało, iż te „pierwsze nie są związane miejscowo z Królestwem Belgii. Jest to szereg czynów stanowiących znamiona czterech zarzutów postawionych przez władze USA” (zob. paragraf 37 powyżej). Trybunał nie dostrzega elementów arbitralności czy braku uzasadnienia tychże interpretacji i wniosków.

166. W rezultacie, w niniejszej części skarga jest niezgodna z przepisami Konwencji ratione materiae lub co najmniej jest w sposób oczywisty nieuzasadniona w rozumieniu artykułu 35 ust. 3 lit. a). Musi zatem zostać oddalona zgodnie z artykułem 35 ust. 4.

D. Zarzut naruszenia artykułu 8 Konwencji

167. Ostatecznie skarżący podniósł zarzut, że jego ekstradycja do USA stanowiła ingerencję w jego życie prywatne i rodzinne w Belgii z naruszeniem artykułu 8 Konwencji, który brzmi następująco:

„1. Każdy ma prawo do poszanowania swojego życia prywatnego i rodzinnego, swojego mieszkania i swojej korespondencji.

2. Niedopuszczalna jest ingerencja władzy publicznej w korzystanie z tego prawa z wyjątkiem przypadków przewidzianych przez ustawę i koniecznych w demokratycznym społeczeństwie z uwagi na bezpieczeństwo państwowe, bezpieczeństwo publiczne lub dobrobyt gospodarczy kraju, ochronę porządku i zapobieganie przestępstwom, ochronę zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności osób.”

168. Trybunał zauważa, że ekstradycja skarżącego nie budzi wątpliwości z punktu widzenia kryterium, zgodnie z którym ingerencja musi być przewidziana ustawą i dążyć do uprawnionego celu.

169. W odniesieniu do kwestii konieczności środka Trybunał przypomina, że jedynie w wyjątkowych okolicznościach życie prywatne i rodzinne skarżącego w Układającym się Państwie może przeważyć nad uprawnionym celem ekstradycji (zob. King przeciwko Zjednoczonemu Królestwu (dec.), nr 9742/07, § 29, 26 stycznia 2010 r., oraz Babar Ahmad i Inni, cyt. powyżej, § 252).

170. W niniejszej sprawie skarżący oświadczył, że został odseparowany od partnerki, która mieszkała w Belgii i którą zamierzał poślubić. W opinii Trybunału fakt ten nie stanowi szczególnej okoliczności uniemożliwiającej ekstradycję skarżącego. Mimo wielkiej odległości geograficznej pomiędzy Belgią a Stanami Zjednoczonymi i wynikającego z tego faktu ograniczenia kontaktów pomiędzy skarżącym a jego partnerką, jeżeli zostanie on skazany i będzie przebywać w więzieniu, Trybunał musi wziąć pod uwagę powagę przestępstw, za które skarżący jest ścigany w Stanach Zjednoczonych. Trybunał stwierdza, że spośród wszystkich odnośnych interesów interes publiczny związany z ekstradycją skarżącego można uznać za posiadający większą wagę. Z tej przyczyny oraz przez wzgląd na interes Belgii dotrzymania zobowiązań względem Stanów Zjednoczonych – bez uszczerbku dla obowiązku Belgii przestrzegania pozostałych przepisów Konwencji, w szczególności artykułu 3 i 34 – Trybunał stwierdza, że ekstradycja skarżącego nie była niezgodna z artykułem 8 Konwencji.

171. W rezultacie, w niniejszej części skarga jest w sposób oczywisty nieuzasadniona w rozumieniu artykułu 35 ust. 3 lit. a) i musi zostać oddalona zgodnie z artykułem 35 ust. 4.

IV. ZASTOSOWANIE ARTYKUŁU 41 KONWENCJI

172. Artykuł 41 Konwencji stanowi:

„Jeśli Trybunał stwierdzi, że nastąpiło naruszenie Konwencji lub jej Protokołów, oraz jeśli prawo wewnętrzne zainteresowanej Wysokiej Układającej się Strony pozwala tylko na częściowe usunięcie konsekwencji tego naruszenia, Trybunał orzeka, gdy zachodzi potrzeba, słuszne zadośćuczynienie pokrzywdzonej stronie.”

A.  Odszkodowanie

173. Skarżący domagał się kwoty 1.000.000 EUR z tytułu szkód poniesionych na skutek ekstradycji, która stanowiła naruszenie Konwencji. Oświadczył, że kwota ta uwzględniała zarówno szkody materialne, jak i niematerialne. W odniesieniu do szkód materialnych wyjaśnił, że od czasu uwięzienia w Stanach Zjednoczonych potrzebował znacznych zasobów finansowych na pokrycie kosztów usług zespołu prawników zdolnych do jego obrony.

174. Rząd uznał tę kwotę za rażąco nadmierną, zauważając, że w sprawie skarżącego należy podjąć starania, aby zapewnić, by żadne znaczące kwoty odszkodowania nie zostały wykorzystane w celu finansowania międzynarodowego terroryzmu, w który skarżący jest nadal zaangażowany w związku z jego licznymi kontaktami z radykalnymi ruchami islamistycznymi.

175. Przez wzgląd na brak dowodów umożliwiających ocenę, czy zarzucona szkoda materialna została dowiedziona, oraz umożliwiających obliczenie kwot należnych z tytułu takich szkód, Trybunał oddala roszczenie skarżącego w tym zakresie.

176. Z drugiej strony Trybunał uznaje, że na skutek ekstradycji do Stanów Zjednoczonych skarżący poniósł szkody niematerialne. Orzekając na zasadzie słuszności zgodnie z artykułem 41 Konwencji, przyznaje skarżącemu 60.000 EUR tytułem szkód niematerialnych.

B. Koszty i wydatki

177. Skarżący domagał się także zwrotu kosztów i wydatków poniesionych w związku z obroną przed sądami belgijskimi oraz przed Trybunałem w łącznej wysokości 51.350 EUR. W pierwszym zestawieniu kosztów wykazano kwotę 23.900 EUR z tytułu postępowania przed sądami krajowymi oraz 7.400 EUR z tytułu obrony skarżącego przed Trybunałem, obliczone w oparciu o stawkę godzinową w wysokości 100 EUR. Od kwot tych należy odliczyć kwoty przyznane z tytułu pomocy prawnej, w wysokości łącznie 9.550 EUR. Pozostałe poniesione koszty dotyczyły wydatków na opłaty pocztowe i maszynopisanie. Drugie zestawienie kosztów sporządzono w odniesieniu do postępowania krajowego w związku z ekstradycją skarżącego oraz kontynuacją postępowania przed Trybunałem, na łączną kwotę 15.990 EUR.

178. Zgodnie z orzecznictwem Trybunału skarżący jest uprawniony do otrzymania zwrotu kosztów oraz wydatków na podstawie artykułu 41 tylko w takim zakresie, w jakim wykazał, że były one rzeczywiście i koniecznie poniesione i były uzasadnione co do wysokości. Ponadto koszty podlegają zwrotowi w zakresie, w jakim dotyczą uznanego naruszenia (zob. mutatis mutandis, M.S.S. przeciwko Belgii i Grecji [WI], nr 30696/09, § 418, ETPCz 2011 r., oraz Creangă przeciwko Rumunii [WI], nr 29226/03, § 130, 23 lutego 2012 r.). W tym względzie Trybunał przypomina, że uznanie naruszenia dotyczyło jedynie części przedstawionych przez skarżącego zarzutów.

179. Dokonując własnych oszacowań w oparciu o dostępne informacje Trybunał uznaje za uzasadnione przyznać skarżącemu kwotę 30.000 EUR na pokrycie wszystkich kosztów i wydatków.

C. Odsetki

180. Trybunał uznaje za właściwe, by odsetki z tytułu niewypłacenia zasądzonych kwot zostały ustalone zgodnie ze stopą procentową kredytu Europejskiego Banku Centralnego na koniec dnia, plus trzy punkty procentowe.

Z TYCH PRZYCZYN TRYBUNAŁ JEDNOGŁOŚNIE

1. Uznaje za dopuszczalną skargę dotyczącą artykułu 3 Konwencji w odniesieniu do ekstradycji skarżącego, zaś pozostałą część skargi za niedopuszczalną;

2. Uznaje, że ekstradycja skarżącego do Stanów Zjednoczonych naruszyła artykuł 3 Konwencji;

3. Uznaje, że pozwane Państwo nie dopełniło swoich obowiązków wynikających z artykułu 34 Konwencji;

4. Uznaje, iż

(a) pozwane Państwo ma obowiązek wypłacić skarżącemu, w terminie trzech miesięcy od dnia, kiedy wyrok stanie się ostateczny zgodnie z artykułem 44 ust. 2 Konwencji, następujące kwoty:

(i) 60.000 EUR (sześćdziesiąt tysięcy euro), wraz z ewentualnymi podatkami, tytułem szkód niematerialnych;

(ii) 30.000 EUR (trzydzieści tysięcy euro), wraz z ewentualnymi podatkami, tytułem kosztów i wydatków;

(b) po upływie powyższego trzymiesięcznego terminu do momentu zapłaty płatne od tych sum będą zwykłe odsetki obliczone według stopy procentowej Europejskiego Banku Centralnego na koniec dnia plus trzy punkty procentowe;

5. Oddala pozostałą część roszczenia skarżącego dotyczącego słusznego zadośćuczynienia.

Sporządzono w języku francuskim i obwieszczono pisemnie dnia 4 września 2014 r., zgodnie z artykułem 77 ust. 2 i 3 Regulaminu Trybunału.

Claudia Westerdiek Mark Villiger
Kanclerz Przewodniczący

Zgodnie z artykułem 45 ust. 2 Konwencji i artykułem 74 ust. 2 Regulaminu Trybunału do niniejszego wyroku załączono opinię odrębną, którą złożyła Sędzia Yudkivska.

M.V.

C.W.

ZGODNA OPINIA ODRĘBNA,
KTÓRĄ ZŁOŻYŁA SĘDZIA YUDKIVSKA

Głosowałam wraz z większością za uznaniem naruszenia artykułu 3, przy czym z poważnym wahaniem. Uzasadnienie wyroku wydaje mi się niezbyt jasne.

W niniejszej sprawie mamy do czynienia z pożądaną zmianą w stosunku do podejścia zastosowanego w sprawie Babar Ahmad i Inni przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, i z przyjemnością zauważam, że w tych szczególnych okolicznościach nie zostało zastosowane wcześniejsze stanowisko Trybunału, że „traktowanie, które mogłoby stanowić naruszenie artykułu 3 ze względu na czyn bądź zaniechanie Układającego się Państwa, może nie osiągnąć minimalnego poziomu surowości wymaganego, by w sprawie dotyczącej wydalenia lub ekstradycji doszło do naruszenia artykułu 3”2. Istnieje oczywiście ryzyko, iż ze względu na znaczące rozszerzenie zakresu artykułu 3 i zmieniające się standardy godności ludzkiej, trudniej jest opracować jasne kryterium wskazujące, że ze względu na poszanowanie godności ludzkiej należy zakazać ekstradycji lub wydalenia.

Ale niniejsza sprawa stanowi również rozwinięcie w stosunku do wyroku w sprawie Vinter i Inni. Mimo iż konsekwencje wyroku w sprawie Vinter dla spraw dotyczących ekstradycji były dosyć jasne – ekstradycja podejrzanych możliwa jest wyłącznie, jeżeli przewidywana kara dożywotniego pozbawienia wolności może w państwie występującym o ekstradycję z zasady podlegać złagodzeniu – moim zdaniem Trybunał nie skorzystał z okazji, by jasno zdefiniować zakres kontroli Trybunału w odniesieniu do spraw tego rodzaju. W niniejszej sprawie było to szczególnie konieczne, jako że dotyczyła ona ekstradycji do Stanów Zjednoczonych, w odniesieniu do których Trybunał uznał w wyroku w sprawie Babar Ahmad, że „z wyłączeniem spraw dotyczących kary śmierci [Trybunał] jeszcze rzadziej uznawał, iż dojdzie do naruszenia artykułu 3, jeżeli skarżący zostanie przekazany państwu posiadającemu długą historię poszanowania demokracji, praw człowieka i rządów prawa”3.

Skarżący w niniejszej sprawie nie został jeszcze skazany (inaczej niż skarżący w sprawie Vinter i Inni). Wydaje się zatem nieuniknione, iż w kontekście ekstradycji wymóg określony w wyroku w sprawie Vinter, że „więzień skazany na dożywocie ma prawo wiedzieć, od początku odbywania kary, co musi zrobić, by jego zwolnienie mogło zostać rozpatrzone...” ewoluuje w wymóg, by potencjalny więzień skazany na dożywocie miał prawo wiedzieć już w momencie postawienia zarzutów, że kara dożywotniego pozbawienia wolności jest redukowalna. Stanowi to zbyt odległą i abstrakcyjną ocenę ewentualnej „nieredukowalnej kary dożywotniego pozbawienia wolności”, jaka może zostać wymierzona, jeżeli (1) zarzuty przedstawione skarżącemu zostaną udowodnione w trakcie procesu (na ten czas obowiązuje domniemanie niewinności), jeżeli (2) rzeczywiście zostanie skazany na karę dożywotniego pozbawienia wolności, oraz jeżeli (3) w okresie około dwudziestu pięciu – trzydziestu lat sytuacja prawna i polityka karna w Stanach Zjednoczonych nie ulegnie zmianom i/lub jeżeli (4) przyszły Prezydent odmówi jego ułaskawienia.

Tym niemniej, ze względu na nieodwracalność ekstradycji można zgodzić się, iż w przypadku skarżącego kara dożywotniego pozbawienia wolności stanowi „przewidywalną konsekwencję w państwie występującym o ekstradycję”.

W każdym razie, w sprawie Vinter nie wskazano na nic ponad „prawo do nadziei”, jak to elegancko określiła Sędzia Power-Forde w swojej opinii odrębnej. Nie jestem całkowicie przekonana, że w niniejszej sprawie brak takiego „prawa do nadziei”.

Trybunał stwierdził, że niezgodność z artykułem 3 występuje wtedy, gdy prawo krajowe nie określa żadnego mechanizmu lub możliwości kontroli kary dożywotniego pozbawienia wolności. Określanie formy (wykonawczej czy sądowej), jaką taka kontrola powinna przyjąć, nie jest zadaniem Trybunału (zob. Vinter, paragrafy 120 i 122).

W paragrafie 137 niniejszego wyroku większość uznaje, że „żadna z przewidzianych procedur nie stanowi mechanizmu kontroli, który wymagałby od władz krajowych ustalenia, na podstawie obiektywnych, uprzednio określonych kryteriów”, czy skarżący będzie miał prawo do złagodzenia kary.

Jest to wymóg proceduralny, który trudno uznać za zgodny ze stanowiskiem Trybunału, że Konwencja nie wymaga, by Układające się Państwa narzucały standardy Konwencji innym państwom4.

Trybunał częstokroć poruszał kwestię procedur, jakie Państwo- Strona musi wprowadzić w celu zapewnienia zgodności z Konwencją. Nie mamy jednakże możliwości sugerowania wprowadzania jakichkolwiek procedur przez państwo niebędące stroną. Wszystkie obowiązki proceduralne wynikające z Konwencji pozostają narzędziami zapewniającymi skuteczne wdrożenie w systemach prawa krajowego oraz rzeczywistą ochronę praw wynikających z Konwencji w ramach prawa krajowego państw związanych Konwencją.

Przykładowo w sprawie Eskinazi i Chelouche przeciwko Turcji (dec.)5 dotyczącej spoczywającego na władzach tureckich obowiązku zwrócenia dziecka jej ojcu w Izraelu Trybunał stwierdził, co następuje: „Konwencja nie wymaga, by Układające się Strony nakładały standardy [Konwencji] na państwa lub terytoria trzecie, a zatem żądanie, by Turcja badała wszelkie aspekty postępowania izraelskiego w świetle Konwencji udaremniałoby obecną tendencję wzmacniania międzynarodowej współpracy wymiaru sprawiedliwości, tendencję, która co do zasady leży w interesie osób zainteresowanych, i skutkowałoby powstaniem ryzyka, że instrumenty międzynarodowe stałyby się martwą literą, ze szkodą dla osób, które chronią”.

Mimo że sprawa ta dotyczyła dość odmiennej kwestii, przesłanie Trybunału było wystarczająco jasne: w kontekście pozaterytorialnym celem Konwencji nie jest zagwarantowanie stosowania szczególnej procedury w państwie przyjmującym: jedynym zadaniem Trybunału jest zapewnienie, by dana osoba nie została poddana traktowaniu niezgodnemu z wymogami Konwencji.

Być może warto również wspomnieć, że w wyroku w sprawie Vinter podkreślono istotną wartość resocjalizacji, która umożliwia więźniom społeczną reintegrację. Stanowisko to wywodzi się z europejskiego konsensusu odnośnie do polityki karnej, która – jak stwierdził Trybunał – „kładzie obecnie nacisk na resocjalizacyjny cel pozbawienia wolności”, co potwierdza znaczna liczba cytowanych źródeł. O ile takie stanowisko może, w większym bądź mniejszym stopniu, dotyczyć także innych części świata6, nie możemy narzucać reszcie świata ewolucji standardów europejskich czy europejskiej koncepcji reintegracji jako kluczowego celu uwięzienia.

Niemniej jednak w kontekście niniejszej sprawy istotny pozostaje fakt, iż – zgodnie z wyrokiem w sprawie Vinter – przepis artykułu 3 należy interpretować jaki nakładający wymóg redukowalności kary, w sensie jakiegokolwiek rodzaju kontroli umożliwiającej władzom krajowym rozpoznanie, czy dalsze pozbawienie wolności jest wciąż uzasadnione.

W mojej opinii uprawnienie Prezydenta do ułaskawienia (część 1, sekcja II artykułu 2 Konstytucji USA, zob. paragrafy 81-82) wydaje się wystarczające, by spełnić wymóg „prawa do nadziei”. Z wyjaśnień przedstawionych przez władze USA wynika, że Prezydent Stanów Zjednoczonych korzystał już z prawa łagodzenia wyroków, w tym także tych dotyczących ataków terrorystycznych z lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych. Nic nie wskazuje, że ten środek odwoławczy nigdy nie będzie przysługiwać skarżącemu.

Skarżący argumentuje (zob. paragraf 133), a wynika to również z pisma władz USA z dnia 11 listopada 2009 r. (zob. paragraf 22), że od czasu ataków z 11 września 2001 r. żadne osoby skazane za przestępstwa związane z terroryzmem nie zostały ułaskawione przez Prezydenta. Fakt ten można oczywiście wyjaśnić stosunkowo krótkim czasem, jaki upłynął pomiędzy atakami a wydanymi w ich następstwie wyrokami karnymi. Konwencja nie nakłada obowiązku kontroli kary dożywotniego pozbawienia wolności już po upływie dziesięciu lat od daty skazania.

Ponadto redukowalność kar dożywotniego pozbawienia wolności nie jest standardem jedynie europejskim, lecz stanowi dominującą tendencję międzynarodowej polityki karnej. Stany Zjednoczone nie są tu wyjątkiem. „ The USA National Report” wydany przez The Sentencing Project w 2009 r. „wzywa do eliminacji kar dożywotniego pozbawienia wolności bez możliwości zwolnienia warunkowego oraz przywrócenia swobody podejmowania przez rady ds. zwolnienia warunkowego decyzji dotyczących określania, czy dana osoba spełnia warunki zwolnienia. W raporcie zawarto także zalecenie, by osoby odbywające kary dożywotniego pozbawienia wolności, spełniające warunki ewentualnego zwolnienia warunkowego, były odpowiednio przygotowywane do powrotu do społeczeństwa”7. Najprawdopodobniej wszelkie dalsze zmiany obecnie obowiązującego systemu kar dożywocia będą dokonywane właśnie w tym kierunku.

Mimo to większość zauważyła, że „władze USA w żadnym momencie nie przedstawiły gwarancji, że skarżący uniknie kary dożywotniego pozbawienia wolności lub też, że w przypadku wymierzenia takiej kary, towarzyszyć jej będzie skrócenie lub złagodzenie” (zob. paragraf 135). Jak wskazano w sprawie Othman (Abu Qatada) przeciwko Zjednoczonemu Królestwu8 , Trybunał ma obowiązek zbadania, czy gwarancje dyplomatyczne stanowią wystarczającą gwarancję, że skarżący będzie chroniony przed ryzykiem złego traktowania, a także Trybunał przeprowadzi ocenę jakości takich gwarancji, między innymi, uwzględniając „czy gwarancje są szczegółowe, czy bardzo ogólne i niejasne”. Jednakże w typowej sytuacji Trybunał ma do czynienia z gwarancjami dotyczącymi czynności wymaganych niezwłocznie lub w niedługim czasie ze strony państwa przyjmującego: nieskazywania skarżącego na karę śmierci; niezwłocznego postawienia go przed sędzią; oraz zagwarantowania dostępu do niezależnej pomocy prawnej i badania lekarskiego. Przykładowo w sprawie Klein przeciwko Rosji9, w której istniały poważne podstawy, by sądzić, że po przybyciu do Kolumbii skarżący będzie źle traktowany, Trybunał uznał gwarancje kolumbijskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych, że „względem pana Kleina nie zostanie zastosowana kara śmierci, nie zostanie on poddany torturom, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu bądź karze” za niejasne i nieprecyzyjne.

W sprawach takich jak niniejsza, badanych w świetle wymogów określonych w sprawie Vinter, ryzyko złego traktowania nie jest pochodną konkretnych faktów takich jak tortury podczas przesłuchania skarżącego czy odmowa dostępu do adwokata, lecz jedynie idei, że w momencie wydania wyroku skazującego kara dożywotniego pozbawienia wolności może wydawać się skarżącemu niemożliwa do złagodzenia, przez co zostaje on pozbawiony „prawa do nadziei”, które jest nieodłącznie związane z godnością ludzką. Zatem jedyną niezbędną i wystarczającą gwarancją jest jednoznaczne oświadczenie, że w państwie występującym o ekstradycję istnieje mechanizm umożliwiający de iure i de facto ponowne rozpoznanie, po upływie czasu, zasadności dalszego pozbawienia wolności, i z którego, co do zasady, skarżący może w przyszłości skorzystać. Nie chodzi tu oczywiście o konkretne gwarancje, że w przypadku skazania skarżącego na karę dożywotniego pozbawienia wolności za około dwadzieścia pięć lat Prezydent rozważy możliwość jego ułaskawienia – gwarancji tego rodzaju nie można by uznać za realistycznie skuteczne. Nikt nie może przewidzieć, co wydarzy się za dwadzieścia pięć czy trzydzieści lat, jakie ustawodawstwo i polityka będą obowiązywać, nie można zatem oczekiwać, by władze państwowe przedstawiały jakiekolwiek „szczegółowe” gwarancje dotyczące tak odległej przyszłości. Z tego właśnie względu nie zgadzam się z opinią większości, że wyjaśnienia przedstawione przez odnośne władze są „bardzo ogólne i niejasne”; uważam, iż są one adekwatne do okoliczności niniejszej sprawy.

Mimo to, godny ubolewania brak pewności, jaki wynika z pisma z dnia 11 listopada 2009 r., że ułaskawienie przez Prezydenta pozostaje „w sprawie Trabelsiego jedynie możliwością hipotetyczną”, mógł bez wątpienia skutkować przekonaniem skarżącego, iż w przypadku wymierzenia kary dożywotniego pozbawienia wolności nie istnieje mechanizm, który umożliwiłby mu rozpatrzenie w przyszłości wniosku o zwolnienie. To niefortunne sformułowanie w szczególnym kontekście niniejszej sprawy zmusza mnie do głosowania za uznaniem naruszenia artykułu 3 Konwencji.

1 Skorygowano w dniu 7 października 2014 r.: tekst brzmiał „W dniu przyjęcia wyroku, 1 lipca 2014 r., skarżący był reprezentowany przez pana A. Château, adwokata praktykującego w Brukseli.”

2 Babar Ahmad i Inni przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, nr 24027/07, 11949/08, 36742/08, 66911/09 i 67354/09, § 177, 10 kwietnia 2012 r.

3 Ibid., § 179.

4 Zob. Al-Skeini i Inni przeciwko Zjednoczonemu Królestwu [WI], nr 55721/07, § 141, 7 lipca 2011 r..

5 Nr 14600/05, ETPCz 2005–XIII (streszczenie).

6 Zob. przykładowo Graham przeciwko Florydzie, 560 U.S. 48, 130 S.Ct. 2011 r.

7 http://www.sentencingproject.org/detail/news.cfm?news_id=754&id=167

8 Nr 8139/09, ETPCz 2012 r. (streszczenie).

9 Nr 24268/08, 1 kwietnia 2010 r.